Dòng sông bắt nguồn từ dãy Trường Sơn, chỉ dài 100km nhưng có đến hơn 100 thác nước lớn nhỏ 

Sông Long Đại bắt nguồn từ phía tây dãy Trường Sơn của tỉnh Quảng Bình. Con sông  chỉ dài 100km nhưng có đến hơn 100 thác nước  lớn nhỏ, độ dốc cao, nước cuồn cuộn, sông uốn lượn như rồng cuốn rồi đổ về đồng bằng qua các xã Trường Xuân, Xuân Ninh và Hiền Ninh (huyện Quảng Ninh) gặp dòng Kiến Giang ở ngã ba Trần Xá rồi cùng dòng Kiến Giang hòa vào dòng Nhật Lệ đổ ra cửa biển thành phố Đồng Hới. 

Cảnh sắc nơi đây rất thanh bình và còn khá hoang sơ, những dãy núi  đá được thiên nhiên tạc hình kỳ thú. Không ít người đã ví von rằng, cảnh sắc nơi đây như là một “tiểu Hạ Long” ở Quảng Bình. 

Long Đại có nghĩa là Rồng Lớn, giọt nước đầu tiên của Long Đại ở trên đỉnh cao 1.001m thuộc xã Kim Thủy, huyện Lệ Thủy. Người Vân Kiều gọi tên nó và một phần khác của dãy Trường Sơn trên quê hương mình là núi Răng Lược. Nơi họ sống có chỏm núi bốn mái, một đổ về phía Lào, một đổ về phía bắc, một đổ về phía biển và một đổ về phía nam được gọi tên là Răng Lược trung tâm. 

Từ xa xưa có truyền thuyết rằng, sông Long Đại được tạo ra nhờ có hai vị thần Tha Xa Vắn và Thơ Ly Chăn với mong muốn có một nguồn nước mát, sạch để lại cho con cháu, tưới tắm cây xanh, được uống nước sông mát lạnh và phục vụ cho sinh hoạt. Nên có lẽ vì vậy mà đối với người dân, dòng sông Long Đại rất linh thiêng. 

Trong chiến tranh, dòng Long Đại cùng với quân và dân ta đã oằn mình gánh chịu không biết bao bom đạn của kẻ thù. Trên dòng sông này có 2 bến phà: bến phà Quán Hàu nối đôi bờ sông Long Đại, thông tuyến cho Quốc lộ 1A đoạn qua địa phận Quảng Bình. Còn bến phà Long Đại ngày xưa lại thông tuyến cho cung đường tây Trường Sơn, nằm phía tây Quảng Bình. 

Hai bến phà này nổi tiếng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, là những điểm bắn phá ác liệt của Mỹ nhằm cắt đường tiếp tế của miền Bắc cho chiến trường miền Nam. Nhân dân nơi đây có truyền thống anh hùng với khẩu hiệu “Xe chưa qua nhà không tiếc, đường chưa thông không tiếc máu xương”. Mỗi tấc đất, mỗi bến đò hay bản làng nơi đây nay vẫn còn dấu tích quá khứ hào hùng của dân tộc. 

Ngược dòng Long Đại là một trải nghiệm rất thú vị. Dọc hai bên bờ sông là những bản làng của người Vân Kiều sinh sống, những di tích lịch sử  như đền tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ Trường Sơn, Bến phà Long Đại, Chùa Non-Núi Thần Đinh,… hay những ngọn núi trùng điệp với nhiều hình thù, sắc thái,… tạo nên những bức tranh thủy mặc đẹp đến mê hoặc. 

Long Đại có hơn 100 thác nước lớn nhỏ là điều kiện thuận lời để làm thủy điện bậc thang. Nhưng sau đó, vì môi trường lâu dài, các dự án thủy điện không được phép xây dựng ên hệ thống núi đá vôi cũng như các loài động thực vật bản địa, những loài thủy sinh đặc hữu được bảo tồn nguyên vẹn. Cảnh sắc nơi đây rất thanh bình và còn khá hoang sơ, một quang cảnh hiếm hoi của các con sông Việt Nam. 

Giữa hơn trăm con thác được tạo bởi dòng Long Đại, Tam Lu được biết đến là con thác cao nhất và đẹp hơn cả. Với độ cao 20m chia thành 3 bậc, dòng thác lúc nào cũng tung bọt nước trắng xóa, nước cuộn trên các lớp đá cuội. 

Sông Long Đại đã kiến tạo một mô hình du lịch sinh thái  có tính mạo hiểm, thu hút được nhiều du khách yêu các môn thể thao nước, có sở thích chinh phục thử thách với việc đi thuyền vượt thác. Để có thể vượt qua thác Tam Lu, người lái thuyền phải nắm rất rõ các ngõ ngách trên con sông này. Sự phối hợp giữa người chèo lái và người chèo mũi được ví như những nghệ sĩ xiếc trên sân khấu. 

Với chặng đường dài trên sông, du khách được thỏa thích ngắm nhìn phong cảnh, nghe kể chuyện lịch sử bi hùng của dòng sông, đi bộ, leo núi ngắm núi non hùng vĩ và chiêm bái chùa Kim Phong trên núi Thần Đinh. Du khách cũng có thể trải nghiệm những nét đẹp văn hóa, ẩm thực và các sản phẩm mây tre đan nổi tiếng của đồng bào Bru Vân Kiều ở xã Trường Sơn. 

>> Dòng sông hóa 'rồng vàng' và huyền tích về hoàng đế đầu tiên của Việt Nam sau 1.000 năm Bắc thuộc