Thiếu hành lang pháp lý, khó chống buôn lậu thuốc lá thế hệ mới 

Chế tài xử lý vi phạm chưa đủ mạnh  

Thuốc lá thế hệ mới bao gồm 2 loại hình là thuốc lá điện tử  và thuốc lá làm nóng, Số liệu công bố của Bộ Công Thương cho thấy, thuốc lá điện tử đang chiếm 90% thuốc lá thế hệ mới nhập lậu, trong khi thuốc lá làm nóng chỉ chiếm khoảng 10%. 

Đặc biệt, thuốc lá điện tử có 2 dạng là hệ thống đóng và hệ thống mở. Trong đó, loại hệ thống mở cho phép người dùng điều chỉnh dung dịch pha trộn với các chất khác hoặc sử dụng trái với mục đích ban đầu của nhà sản xuất, dẫn đến tiềm ẩn nhiều rủi ro cho sức khỏe người dùng. Trong khi đó, việc xử lý thuốc lá điện tử nhập lậu gặp nhiều vướng mắc do thiếu cơ sở pháp lý. 

Tổng Cục trưởng Tổng cục Quản lý thị trường (Bộ Công Thương) Trần Hữu Linh cho biết, việc kinh doanh các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới không thuộc ngành nghề cấm đầu tư, kinh doanh theo quy định tại Điều 6 Luật Đầu tư năm 2020, đồng thời, cũng chưa có quy định pháp luật cấm sản xuất, kinh doanh các sản phẩm này. Cụ thể, quy định của Luật Đầu tư năm 2020 nêu rõ: “Kinh doanh sản phẩm thuốc lá, nguyên liệu thuốc lá, máy móc, thiết bị thuộc chuyên ngành thuốc lá” thuộc danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện.” 

Tuy nhiên, tại thời điểm hiện nay chưa có cơ sở để xác định thuốc lá điện tử là sản phẩm thuốc lá và thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá năm 2012 và các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan. Do vậy, chưa có quy định pháp luật cụ thể điều chỉnh hoạt động sản xuất, kinh doanh các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới. 

Do chưa có chính sách, quy định pháp luật về quản lý thống nhất đối với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới nên hiện nay lực lượng chức năng chỉ có thể xử phạt vi phạm hành chính đối với các tổ chức, cá nhân kinh doanh sản phẩm thuốc lá thế hệ mới về hành vi kinh doanh hàng hóa nhập lậu hoặc kinh doanh hàng hóa không rõ nguồn gốc, xuất xứ. Đây là nguyên nhân chính làm cho hiệu quả ngăn chặn, phòng ngừa hoạt động kinh doanh thuốc lá thế hệ mới chưa cao. 

“Chính phủ cần khẩn trương xây dựng chính sách quản lý rõ ràng, nhất quán đối với mặt hàng thuốc lá thế hệ mới để bảo đảm hiệu lực, hiệu quả của quản lý nhà nước” – ông Trần Hữu Linh đề xuất. 

Đưa thuốc lá thế hệ mới vào khuôn khổ pháp luật  

Trước những bất cập về pháp lý cũng như tác hại của thuốc lá thế hệ mới, Chính phủ đã giao Bộ Công Thương và Bộ Y tế thống nhất quan điểm để hoàn thiện chính sách quản lý đối với các loại hình thuốc lá thế hệ mới. 

Theo đó, Bộ Công Thương dự kiến sẽ đưa mặt hàng sản phẩm thuốc lá thế hệ mới vào đối tượng điều chỉnh của Nghị định thay thế Nghị định số 67/2013/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá về kinh doanh thuốc lá để có hình thức quản lý phù hợp với yêu cầu của thực tiễn. 

Tuy nhiên, đến thời điểm này, Bộ Công Thương và Bộ Y tế vẫn chưa tìm được tiếng nói chung giữa cấm hoàn toàn thuốc lá thế hệ mới hay cho phép thí điểm sản xuất, lưu thông thuốc lá nung nóng. Điều đáng nói là trong khi các cơ quan quản lý chưa thống nhất việc cho phép thí điểm hay cấm hoàn toàn, thuốc lá thế hệ mới vẫn xuất hiện ngày càng phổ biến, len lỏi vào mọi ngóc ngách, xâm nhập vào cả môi trường học đường. 

Về vấn đề này, nhiều chuyên gia cho rằng, dù cho phép thí điểm hay cấm thì với hành lang pháp lý đầy đủ, cơ quan chức năng mới có đủ điều kiện quản lý, ngăn chặn tác hại của thuốc lá thế hệ mới đối với sức khỏe người dân và tác động của thuốc lá thế hệ mới đối với kinh tế - xã hội. Chính sách, quy định rõ ràng cũng là điều kiện quan trọng bảo đảm xây dựng môi trường đầu tư, kinh doanh minh bạch, thống nhất, hiệu quả. 

Theo PGS.TS Đinh Trọng Thịnh (Học viên Tài chính), các loại thuốc lá thế hệ mới dù thí điểm hay chính thức đều là đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt. Việc đặt các sản phẩm thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử vào khuôn khổ quy định phù hợp cũng giúp bảo đảm người dùng được tiếp cận với những sản phẩm chính danh, được kiểm soát chất lượng, tránh hàng nhập lậu không rõ nguồn gốc xuất xứ, tiêu chuẩn chất lượng, cũng như thành phần bên trong sản phẩm. 

“Chính phủ cần sớm xem xét đưa các sản phẩm thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử chịu chế tài của pháp luật; mặt khác không đặt nặng lợi ích kinh tế, nguồn thu của Nhà nước. Điều này sẽ giúp mọi sản phẩm thuốc lá đều có sự giám sát chặt chẽ của luật pháp, tạo sự an tâm cho xã hội.” - PGS.TS Đinh Trọng Thịnh khuyến nghị.