Thuế quan dưới thời Trump 2.0 sẽ tác động đến Việt Nam, Trung Quốc và thế giới như thế nào? 

Khi nói đến chính sách thuế quan, Mỹ đang tạo ra những biến động sâu sắc trên trường quốc tế, với trọng tâm là mối quan hệ thương mại với Trung Quốc. 

Các mức thuế suất nhập khẩu của Mỹ đối với Trung Quốc đã tăng mạnh từ năm 2018, từ mức 3% lên 11%, theo phân tích mới nhất của Trade Partnership Worldwide về dữ liệu của Cục Thống kê Dân số Mỹ tính đến tháng 9. 

Hai Tổng thống Mỹ trong 2 nhiệm kỳ gần nhất - Donald Trump và Joe Biden - đã có những cách tiếp cận khác nhau trong việc điều chỉnh chính sách thuế quan với Trung Quốc. Trong nhiệm kỳ đầu tiên, ông Trump đã khởi xướng cuộc chiến thuế quan từ năm 2018, đánh thuế cao đối với hàng Trung Quốc. Trong khi đó, Tổng thống Biden về cơ bản duy trì các mức thuế này và còn mở rộng sang các lĩnh vực như chất bán dẫn và xe điện. 

Sau khi đắc cử nhiệm kỳ 2025-2029, ông Trump tiếp tục đưa ra các đề xuất tăng thuế gây “sóng gió”, bao gồm mức thuế 10% với tất cả sản phẩm Trung Quốc và 25% với hàng nhập khẩu từ Mexico và Canada. Điều này có thể làm lung lay Thỏa thuận Thương mại Bắc Mỹ (USMCA) vốn được ký kết năm 2020, phá vỡ trạng thái thương mại miễn thuế giữa ba quốc gia châu Mỹ này. 

Tổng mức thuế suất nhập khẩu trung bình của Mỹ cũng đã tăng từ hơn 1% lên hơn 2% so với trước đây. Các số liệu cho thấy ảnh hưởng rõ rệt: thị phần nhập khẩu của Trung Quốc vào Mỹ đã giảm, trong khi nhập khẩu từ các quốc gia khác lại tăng. 

Tuy nhiên, mặc dù chịu tác động của các đợt tấn công bằng thuế quan, Trung Quốc vẫn là nhà cung cấp hàng hóa lớn thứ hai cho thị trường Mỹ. 

Thuế quan là khoản phí bắt buộc được áp dụng đối với hàng hóa nhập khẩu khi vượt qua biên giới quốc gia. Tại Mỹ, quy trình thu thuế được thực hiện bởi Cơ quan Hải quan và Bảo vệ Biên giới, theo đó các nhà nhập khẩu phải nộp thuế khi hàng hóa đến cảng nhập cảnh. 

Chính phủ Mỹ sử dụng thuế quan như một công cụ đa chức năng, bao gồm bảo vệ các ngành công nghiệp trong nước, đối phó với rào cản thương mại từ các quốc gia khác và tạo nguồn thu cho ngân sách liên bang. 

Ông Brian Hughes, người phát ngôn nhóm chuyển giao quyền lực của Tổng thống Trump, khẳng định: "Mục tiêu của chúng tôi là bảo vệ các nhà sản xuất và người lao động Mỹ trước những hoạt động không công bằng từ các công ty và thị trường nước ngoài". 

Tổng thống Joe Biden đã kêu gọi ông Trump xem xét lại các đề xuất áp thuế đối với Mexico và Canada. Ông cảnh báo rằng những biện pháp này có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến mối quan hệ với hai đồng minh then chốt của Mỹ. 

Mức thuế quan thực tế được tính thông qua việc so sánh tổng doanh thu thuế hải quan so với tổng giá trị hàng nhập khẩu. Năm 2023, một ví dụ điển hình là mối quan hệ thương mại Mỹ-Ấn Độ: với 84 tỷ USD hàng hóa nhập khẩu, các nhà nhập khẩu Mỹ đã nộp khoảng 2 tỷ USD thuế, tạo nên mức thuế suất hiệu lực trung bình 2,4%. 

Các nhà kinh tế sử dụng những con số này để phân tích chiến lược thuế quan, xem xét cả thành phần và giá trị hàng nhập khẩu từ các quốc gia khác nhau. Tuy nhiên, con số này không hề cố định và có thể biến động ngay cả khi chính sách thuế quan không thay đổi. 

Diễn biến với Việt Nam là một minh chứng rõ ràng. Mức thuế suất hiệu lực trung bình đối với hàng xuất khẩu sang Mỹ của Việt Nam đã giảm từ 7% xuống còn 4% trong giai đoạn gần đây, theo phân tích của Trade Partnership Worldwide (TPW). 

Nguyên nhân chính là sự thay đổi trong cơ cấu hàng xuất khẩu: sụt giảm ở các mặt hàng chịu thuế cao như may mặc, giày dép, đồng thời gia tăng ở những mặt hàng chịu thuế thấp như máy móc và điện tử. 

Năm 2015, Trung Quốc thống trị thị trường hàng may mặc nhập khẩu của Mỹ với khối lượng cung ứng vượt trội. Số lượng hàng may mặc Trung Quốc xuất sang Mỹ đã vượt xa tổng giá trị từ các quốc gia như Việt Nam, Bangladesh, Ấn Độ, Indonesia, Campuchia và Mexico cộng lại. Mặc dù vẫn giữ vị thế dẫn đầu, nhưng thị phần hàng may mặc của Trung Quốc đang dần bị thu hẹp. 

Việc tách Trung Quốc khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu không phải là nhiệm vụ đơn giản. Nhiều sản phẩm xuất khẩu sang Mỹ từ Đông Nam Á thực chất được sản xuất tại các nhà máy do các công ty Trung Quốc sở hữu. Đồng thời, các quốc gia sản xuất quy mô nhỏ hơn vẫn phụ thuộc đáng kể vào nguồn nguyên liệu từ các nhà cung cấp Trung Quốc. 

Sự gia tăng các lô hàng được miễn thuế thông qua điều khoản thương mại de minimis . Theo quy định này, các gói hàng có giá trị dưới 800 USD được phép nhập cảnh theo thủ tục đơn giản. 

Các nền tảng thương mại điện tử như Temu và Shein  đã tận dụng triệt để lỗ hổng này để vận chuyển trực tiếp sản phẩm từ các nhà sản xuất Trung Quốc đến tay người tiêu dùng Mỹ, hầu như không chịu sự giám sát của hải quan. 

Riêng phân khúc đồ nội thất là một ví dụ điển hình về chênh lệch thuế quan. Trong khi các nhà nhập khẩu Mỹ mua đồ nội thất từ hầu hết các quốc gia khác gần như không phải chịu thuế, thì mức thuế suất thực tế đối với hàng nội thất từ Trung Quốc lên tới khoảng 18%. 

Nhìn vào biểu đồ sau, có thể thấy sự phụ thuộc của thị trường Mỹ vào Trung Quốc đối với đồ nội thất đã thay đổi đáng kể dưới mức thuế quan cao hơn. 

Năm 2015, hàng hóa Trung Quốc chiếm áp đảo thị trường, với hơn một nửa tổng giá trị nhập khẩu nội thất. Tuy nhiên, đến nay, thị phần của Trung Quốc đã sụt giảm mạnh, chỉ còn chiếm dưới một phần ba lượng nội thất nhập khẩu.
 

Chất bán dẫn, từng miễn thuế trước năm 2018, nay trở thành điểm nóng trong các cuộc tranh chấp thương mại và an ninh quốc gia. Dưới nhiệm kỳ đầu của cựu Tổng thống Trump, mức thuế quan hiệu lực trung bình đối với chất bán dẫn Trung Quốc đã tăng vọt lên trên 20%, và xu hướng này tiếp tục dưới thời Tổng thống Biden. 

Ông Biden thậm chí đã chỉ đạo đại diện thương mại nâng mức thuế lên 50% vào năm 2025. Kết quả là thị phần nhập khẩu chất bán dẫn của Trung Quốc suy giảm, nhưng các công ty Mỹ vẫn tiếp tục nhập khẩu một lượng lớn chất bán dẫn từ các quốc gia khác. 

Một số sản phẩm công nghệ như máy tính xách tay  và điện thoại thông minh vẫn được miễn thuế, thậm chí là từ Trung Quốc. Giám đốc điều hành Apple Tim Cook đã thuyết phục thành công chính quyền Trump cấp ngoại lệ thuế quan cho nhiều thiết bị điện tử. 

Các đề xuất mới của ông Trump, nếu được thực thi, có thể mở rộng diện thuế quan. Theo ước tính của Ernie Tedeschi, chuyên gia kinh tế từng làm việc cho chính quyền Biden, việc áp thuế 25% lên hàng nhập khẩu Mexico và Canada, cùng thuế bổ sung 10% với sản phẩm Trung Quốc, sẽ đẩy mức thuế quan trung bình lên khoảng 10% - mức cao nhất kể từ những năm 1940. 

Các chuyên gia kinh tế cảnh báo rằng việc tăng thuế quan có thể gây áp lực lên người tiêu dùng Mỹ . Khi các công ty phải chịu thuế cao hơn, chi phí này thường được chuyển trực tiếp tới người mua thông qua giá bán tăng. 

Budget Lab dự báo những đề xuất thuế quan mới của ứng cử viên đảng Cộng Hòa có thể đẩy chỉ số giá tiêu dùng Mỹ tăng khoảng 0,7% trong năm tới. 

Trong chiến dịch tranh cử, ông Trump đưa ra kế hoạch táo bạo với mức thuế suất lên tới 60% đối với hàng hóa Trung Quốc và mức thuế chung 10% cho hàng nhập khẩu từ mọi quốc gia. 

Một báo cáo của Trade Partnership Worldwide (TPW) do Hiệp hội Công nghệ Tiêu dùng ủy quyền chỉ ra những tác động cụ thể: giá máy tính xách tay và máy tính bảng có thể tăng 45%, điện thoại thông minh tăng 26%, và máy chơi game tăng 40% nếu toàn bộ chi phí thuế được chuyển sang người tiêu dùng. 

Mới đây nhất, ông Trump còn đe dọa áp thuế 100%  lên các nước BRICS (Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, Nam Phi) nếu các quốc gia này có hành động né tránh đồng USD. Những diễn biến này cho thấy sự phức tạp và tiềm ẩn rủi ro trong chính sách thương mại, với những tác động sâu rộng tới nền kinh tế toàn cầu. 

Theo WSJ 

>> Chưa từng có trong lịch sử: Doanh nghiệp 'chạy đua' tích trữ né thuế quan, hàng hóa ùn ùn về các cảng của Mỹ