Áp lực thanh khoản tăng cao: Ngân hàng nhỏ xoay xở ra sao trong cuộc đua huy động vốn? 

Thị trường tài chính Việt Nam bước vào năm 2025 với nhiều biến động, khi tăng trưởng tín dụng  tiếp tục mở rộng nhưng huy động vốn không theo kịp tốc độ. Theo KBSV Research và Guotai Junan Vietnam Research, tăng trưởng tín dụng toàn ngành đạt 12,5% vào cuối năm 2024 (tính đến ngày 31/12/2024, tín dụng toàn ngành tăng khoảng 15,08% so với cuối năm 2023), trong khi huy động vốn chỉ tăng khoảng 8,2%. Điều này tạo ra một khoảng trống thanh khoản, đặc biệt đối với các ngân hàng quy mô nhỏ. 

Tăng trưởng tín dụng và huy động vốn theo năm (YTD) tại các ngân hàng Việt Nam giai đoạn 2023 - 2024. Nguồn: FiinproX, GTJASVN Research.

VIS Rating chỉ ra rằng các ngân hàng nhỏ đang phải đối mặt với rủi ro thanh khoản cao do phụ thuộc vào nguồn vốn ngắn hạn và có bộ đệm thanh khoản yếu​. Trong bối cảnh này, các ngân hàng nhỏ buộc phải nâng lãi suất huy động , làm tăng chi phí vốn và thu hẹp biên lãi ròng (NIM), ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận và khả năng cạnh tranh dài hạn. 

Bộ đệm dự phòng rủi ro tín dụng của các ngân hàng Việt Nam giai đoạn 2023 - 2024. Nguồn: Báo cáo tài chính các ngân hàng, KBSV Research.

Khoảng cách tín dụng và huy động ngày càng rộng: Nguyên nhân nào gây áp lực thanh khoản?  

Theo Guotai Junan Vietnam Research, sự chênh lệch ngày càng lớn giữa tốc độ tăng trưởng tín dụng và huy động phản ánh nhu cầu vay vốn của doanh nghiệp và cá nhân cao hơn đáng kể so với khả năng huy động của hệ thống ngân hàng​. Áp lực này đến từ nhiều yếu tố, bao gồm dòng tiền từ dân cư suy giảm, môi trường lãi suất biến động và sự thay đổi trong chính sách tiền tệ toàn cầu. 

Đáng chú ý, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) đã cắt giảm lãi suất ba lần trong năm 2024, đưa mức lãi suất xuống 4,25% - 4,50%. Tuy nhiên, Fed chỉ phát tín hiệu sẽ giảm thêm hai lần trong năm 2025, khiến dòng vốn quốc tế có xu hướng dịch chuyển về Mỹ, làm gia tăng áp lực tỷ giá và giảm khả năng huy động vốn bằng VND​. 

Trong nước, các ngân hàng lớn vẫn có thể đảm bảo thanh khoản tốt nhờ mạng lưới huy động rộng khắp và nguồn vốn từ trái phiếu cấp 2. KBSV Research chỉ ra rằng Vietcombank (VCB), BIDV (BID), VietinBank (CTG) đạt mức tăng trưởng tín dụng khoảng 14%, trong khi Techcombank (TCB) và VPBank (VPB) đạt 21-25%​. Ngược lại, các ngân hàng nhỏ không có lợi thế cạnh tranh về thương hiệu, hệ thống khách hàng và nền tảng công nghệ, dẫn đến khó khăn trong việc huy động vốn với chi phí thấp. 

Tăng trưởng tín dụng lũy kế (YTD) tại các ngân hàng Việt Nam đến 9T2024. Nguồn: Báo cáo các ngân hàng, KBSV Research.

Lãi suất huy động tăng cao, biên lãi ròng (NIM) bị bào mòn  

Không chỉ đối mặt với áp lực huy động, các ngân hàng nhỏ còn phải chịu tác động kép từ việc biên lãi ròng (NIM) sụt giảm. Theo VIS Rating, chi phí huy động vốn tại các ngân hàng nhỏ đã tăng thêm 50-70 điểm cơ bản trong nửa cuối năm 2024, do phải cạnh tranh quyết liệt để thu hút tiền gửi​. 

Theo KBSV Research, NIM toàn ngành đã giảm 21 điểm cơ bản trong quý 3/2024 so với quý 2/2024, trong đó mức sụt giảm mạnh nhất đến từ nhóm ngân hàng nhỏ​. Một số ngân hàng như ABB, VAB, BVB ghi nhận NIM giảm xuống chỉ còn 2,8-3,0%, thấp hơn nhiều so với mức trung bình ngành 3,5%​. 

Diễn biến biên lãi ròng (NIM) theo quý tại các ngân hàng Việt Nam giai đoạn 2023 - 2024. Nguồn: Báo cáo các ngân hàng, KBSV Research.

Ngoài ra, chi phí huy động vốn gia tăng còn khiến lợi nhuận của các ngân hàng nhỏ bị thu hẹp. KBSV Research dự báo lợi nhuận trước thuế (PBT) của nhóm ngân hàng nhỏ chỉ tăng trưởng khoảng 5-7% trong năm 2025, thấp hơn mức trung bình ngành là 12-15%​. 

Nợ xấu gia tăng: Thông tư 02 và rủi ro lớn cho các ngân hàng nhỏ  

Một rủi ro khác mà các ngân hàng nhỏ phải đối mặt là chất lượng tài sản xấu đi khi Thông tư 02  hết hiệu lực vào cuối năm 2024. Theo VIS Rating, tổng nợ có vấn đề của hệ thống ngân hàng – bao gồm nợ xấu nội bảng, nợ tái cơ cấu và trái phiếu VAMC – đạt mức 6,9% tổng dư nợ tín dụng vào tháng 6/2024​. 

Việc Thông tư 02 không được gia hạn buộc các ngân hàng phải ghi nhận toàn bộ chi phí tín dụng liên quan đến các khoản nợ tái cơ cấu, làm tăng chi phí dự phòng rủi ro​. Một số ngân hàng nhỏ có tỷ lệ nợ tái cơ cấu cao hơn trung bình ngành, do liên quan đến các khoản vay bất động sản và doanh nghiệp SME. VIS Rating nhận định rằng các ngân hàng này có thể phải tăng trích lập dự phòng thêm 20-30% trong năm 2025 để đảm bảo hệ số an toàn vốn (CAR). 

Dư nợ tái cơ cấu và tỷ trọng nợ tái cơ cấu theo Thông tư 02 tại một số ngân hàng Việt Nam. Nguồn: Báo cáo các ngân hàng, KBSV Research.

Theo KBSV Research, tỷ lệ nợ xấu của nhóm ngân hàng nhỏ có thể tăng từ 2,2% vào cuối năm 2024 lên 2,5% trong năm 2025, đặc biệt là tại các ngân hàng có danh mục cho vay bất động sản lớn​. 

Tỷ trọng nợ nhóm 2 và tăng trưởng theo quý tại các ngân hàng Việt Nam giai đoạn 2024. Nguồn: Báo cáo các ngân hàng, KBSV Research.

Ngân hàng nhỏ cần làm gì để vượt qua khủng hoảng thanh khoản?  

Trước áp lực ngày càng lớn, các ngân hàng nhỏ cần có những chiến lược linh hoạt để duy trì hoạt động. Theo VIS Rating, một số giải pháp khả thi bao gồm​: 

Thứ nhất, các ngân hàng nhỏ có thể phát hành trái phiếu cấp 2 để tăng nguồn vốn dài hạn, giúp giảm bớt áp lực huy động vốn ngắn hạn. Một số ngân hàng như ABB, BVB đã lên kế hoạch phát hành trái phiếu để củng cố vốn tự có. 

Thứ hai, cần tái cơ cấu danh mục tín dụng, tập trung vào các khoản vay có hệ số rủi ro thấp hơn như cho vay tiêu dùng và doanh nghiệp nhỏ thay vì dồn quá nhiều vốn vào lĩnh vực bất động sản. 

Thứ ba, đầu tư vào ngân hàng số là một chiến lược quan trọng để nâng cao hiệu quả huy động vốn chi phí thấp. Các ngân hàng có tỷ lệ CASA cao như ACB, TPB đang dẫn đầu xu hướng này. 

Cuối cùng, một số ngân hàng nhỏ có thể tìm kiếm đối tác chiến lược hoặc tiến hành sáp nhập nhằm nâng cao năng lực tài chính, mở rộng thị phần và giảm áp lực thanh khoản. 

Áp lực thanh khoản tiếp tục là thách thức lớn đối với các ngân hàng nhỏ trong năm 2025. Nếu không có biện pháp kịp thời để điều chỉnh mô hình kinh doanh và tối ưu hóa danh mục tín dụng, nguy cơ mất thanh khoản và rủi ro tín dụng có thể trở thành vấn đề nghiêm trọng. 

Tuy nhiên, với sự hỗ trợ của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) thông qua các chính sách tiền tệ linh hoạt, các ngân hàng nhỏ vẫn có cơ hội duy trì hoạt động ổn định nếu có chiến lược huy động vốn hợp lý, kiểm soát rủi ro tín dụng và tận dụng công nghệ số để phát triển. 

>> Hiệu ứng chính sách tiền tệ năm 2024: Động lực hay thách thức cho thị trường trái phiếu?