Cây cầu ngói lâu đời bậc nhất Việt Nam: Di sản trăm năm tại vùng đất cố đô, gắn với vị quan 'trung quân ái quốc' dưới 3 đời vua 

Nếu Quảng Nam  có chùa Cầu, TP. Huế có cầu ngói Thanh Toàn, Nam Định có cầu ngói chợ Lương thì Ninh Bình  cũng có cây cầu ngói đặc biệt mang tên cầu ngói Phát Diệm. 

Nằm cách TP. Ninh Bình chừng 30km, cách trung tâm TP. Hà Nội khoảng 120km xuôi theo Quốc lộ 10 về phía Đông Nam, cầu ngói này tọa lạc ngay trung tâm thị trấn Phát Diệm (huyện Kim Sơn). 

>> Việt Nam sở hữu cây cầu lọt TOP biểu tượng đẹp nhất thế giới: Tọa lạc ở độ cao hơn 1.400m, từng gây bão thế giới 1 thời vì thiết kế ‘có một không hai’ 

Cầu ngói Phát Diệm ở huyện Kim Sơn được xây dựng vào năm 1902. 

Trước kia, Kim Sơn chỉ là một vùng đất sình lầy ven biển, được bồi tụ của hai cửa sông lớn là sông Càn và sông Đáy do nhà Dinh điền sứ Nguyễn Công Trứ (1778 - 1858) đã kêu gọi người dân lập ấp, quai đê, ghi danh nơi này trên bản đồ của Việt Nam. 

Công cuộc lấn biển mở đất diễn ra trong thời gian dài, cùng với việc lấn đất bãi bồi ven biển mở làng, ông đã cho xây dựng hệ thống thủy lợi để dẫn nước ngọt về thau chua rửa mặn. 

Trong đó, dòng sông Ân trữ tình chảy qua thị trấn Phát Diệm được cũng là công trình thủy lợi chính dùng để cung cấp nước tưới tiêu ruộng đồng, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân cả vùng. 

Một trong vấn đề nan giải khi tiến hành đào sông chính là việc qua lại giữa 2 bên bờ, chính vì thế Nguyễn Công Trứ đã quyết định cho xây dựng cây cầu nối đôi bờ sông Ân. 

Lúc đầu, cây cầu này được xây dựng bằng thân những cây gỗ to, tấm gỗ lớn và rộng để người dân thoải mái di chuyển. 

Tuy nhiên trải qua thăng trầm thời gian biến đổi, vào năm 1902 cây cầu này được thay thế bằng một cây cầu ngói, chính là cầu ngói Phát Diệm ngày nay. 

Sau nhiều thăng trầm lịch sử, cầu ngói Phát Diệm vẫn giữ được nguyên dáng vẻ trầm mặc, sừng sững soi bóng lên dòng sông Ân hiền hòa. 

Cây cầu mang đậm lối kiến trúc độc đáo của khu vực Bắc Bộ và được xây dựng theo kiểu Thượng Gia Hạ Kiều (nghĩa là trên là đình, dưới là cầu). 

Cầu ngói có hình dáng cong cong như cầu vồng, bao gồm 3 nhịp và 4 gian, bên trên lợp ngói. Hai bên thân cầu là hai hàng cột gỗ với những song gỗ lim làm lan can vô cùng chắc chắn. 

Phía trên của cây cầu là phần mái che lợp ngói đỏ truyền thống gợi lên hình ảnh quen thuộc ngôi đình làng của vùng đồng bằng Bắc Bộ. 

So với các cây cầu ngói cổ khác, cầu ngói Phát Diệm nổi bật với kích thước lớn hơn, có chiều dài 36m và chiều rộng 3m. Toàn bộ trụ, dầm, xà của cầu đều được làm từ gỗ, trong khi phần bờ nóc ở hai đầu có độ võng nhẹ, tạo nên dáng vẻ thanh thoát và uyển chuyển. Qua năm tháng, từng thanh lan can, cột chống dần trở nên nhẵn bóng, in đậm dấu ấn của thời gian. 

Hai đầu cầu được thiết kế với bậc tam cấp, chỉ dành riêng cho người đi bộ. Theo kiến trúc sư Nguyễn Trực Luyện, đây là một đặc điểm trong thiết kế cầu của người Việt, nhằm hạn chế sự di chuyển của các phương tiện, giữ cho cây cầu luôn bền vững và an toàn. Nhờ cách bố trí này, khi bước lên cầu ngói Phát Diệm, du khách có cảm giác như đang bước vào một nếp nhà cổ kính – vừa gần gũi, vừa thân thiện. 

Về tổng thể, cầu ngói Phát Diệm mang vẻ đẹp mộc mạc, giản dị. Không như nhiều công trình cổ khác, cầu gần như không có họa tiết chạm trổ trên bộ vì kèo. Thay vào đó, du khách chỉ thấy những đường gờ chỉ soi nhỏ – đơn giản nhưng chắc khỏe, phản ánh tính cách chân chất, kiên định của người dân Kim Sơn. 

Ít ai biết, cây cầu ngói này từng là công trình kiến trúc Việt trở thành hình ảnh in trên bộ tem bưu chính Việt Nam, bên cạnh cầu ngói Thanh Toàn (Thừa Thiên - Huế) và cầu ngói chợ Lương (Nam Định). 

Đây là cây cầu không chỉ mang giá trị ý nghĩa về lịch sử mà còn gắn liền với cuộc sống của người dân nơi đây. 

Không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết thông thương, đi lại hàng ngày cho người dân đôi bờ sông Ân, cũng như là nơi tránh mưa nắng. 

Nơi đây còn là nơi dừng chân nghỉ mát lúc người dân đi làm đồng về, hay tụ tập hội họp, vui chơi của trẻ con trong vùng, và chốn để tìm về cho những người con xa quê hương. 

>> Chính thức hợp long cây cầu dài nhất trên đoạn đường hơn 2.000 tỷ đi qua 4 tỉnh phía Nam do liên danh Đèo Cả triển khai