Có những đồng tiền được đúc với kích thước lớn đến nỗi không thể di chuyển được nhưng vẫn được người dân bản địa sử dụng suốt nhiều thế kỷ qua.
Yap, hay còn được dân địa phương gọi là Wa'ab, thuộc quần đảo Caroline ở Tây Thái Bình Dương. Đây là một bang của Liên bang Micronesia. Dân cư ở Yap ban đầu là những người di cư tới từ bán đảo Mã Lai, quần đảo Indonesia, New Guinea và quần đảo Solomon.
Yap từng là trung tâm liên lạc Hải quân của Đức trước chiến tranh thế giới thứ nhất. Nhật Bản chiếm đóng đảo vào tháng 9/1914 và sau đó nơi này được chuyển cho Nhật Bản theo Hiệp ước Versailles năm 1919 với danh nghĩa Lãnh thổ ủy trị dưới sự giám sát của Hội Quốc Liên. Tuy nhiên, đây không phải điểm độc đáo của hòn đảo này. Đảo Yap nổi tiếng và gây tò mò bởi đồng tiền kỳ lạ của mình - một đĩa tròn khổng lồ được gọi là đá Rai.
Đồng tiền Yap truyền thống
Sở dĩ, tên gọi độc đáo này xuất phát từ những đồng xu rai thời kỳ đầu có hình dạng giống cá voi nên các đĩa đá vôi được đặt tên là "rai", nghĩa là "cá voi" trong ngôn ngữ bản địa.
Một đồng xu điển hình sẽ được khắc từ đá vôi thành một đĩa phẳng có đường kính từ 7cm đến 3,6m, với những đồng lớn hơn nặng tới 5.000kg. Những đồng xu nặng được vận chuyển về Yap từ Palau bằng cách khoét một lỗ ở giữa. Để di chuyển đồng xu, một cây sào chắc chắn được đưa qua lỗ này, sau đó được những người đàn ông nhấc lên và mang đi.
(TyGiaMoi.com) - Hình ảnh đồng rai được sử dụng tại đảo Yap
Vì không có tài sản nào, như vàng và bạc, để hỗ trợ loại tiền này nên giá trị của tiền xu rất linh hoạt trong hệ thống tiền tệ của đảo Yap. Mặc dù kích thước và cách trang trí giúp xác định giá trị ở một mức độ nào đó, nhưng giá trị thực sự của chúng nằm ở lịch sử được truyền qua nhiều thế hệ truyền miệng như: Ai sở hữu đồng xu, nó được dùng để làm gì, việc khai thác đá vôi khó khăn như thế nào và bao nhiêu sinh mạng đã thiệt mạng khi lấy được đá cũng là những yếu tố chính quyết định giá trị của đồng xu.
Mặc dù chưa rõ nguồn gốc của loại tiền này nhưng các nhà khảo cổ đã phát hiện ra những tảng đá dẹt có niên đại lên tới 2.000 năm tuổi trên đảo. Mặc dù đá rai đã được thay thế bằng tiền hiện đại vào đầu thế kỷ 20 nhưng chúng vẫn là phương tiện trao đổi cho các giao dịch đặc biệt. Các giao dịch này thường mang tính chất xã hội hoặc thông lệ, như trả hết của hồi môn hoặc ký kết một thỏa thuận chính trị.
Nhà khảo cổ học Scott Fitzpatrick từ Đại học Oregon cho biết: "Chúng là một trong những đồng tiền hấp dẫn nhất thế giới. Được chạm khắc từ các mỏ đá vôi nằm ở quần đảo Palau cách Yap khoảng 250 dặm (400km), chúng là những vật thể lớn nhất từng được di chuyển qua Thái Bình Dương trong thời kỳ tiền châu Âu tiếp xúc".
Các tạo ra đồng rai không hề dễ dàng
Đảo Yap là một trong 2.100 hòn đảo tạo nên các quốc gia độc lập của Micronesia. Vì hòn đảo thiếu kim loại quý và đá bền, nên những người dân trên đảo đã tìm đến các hòn đảo lân cận để khai thác các nguyên tố và phát hiện ra đá vôi.
Họ bắt đầu khai thác đá vôi phần lớn từ Palau, một hòn đảo cách đó 400km về phía Tây Nam. Vì đá vôi rất hiếm đối với người dân đảo Yap nên nó trở nên có giá trị đối với họ. Các trưởng làng sẽ phái những người đi bè tre và thuyền đến Palau để làm việc tại các mỏ đá và mang về các đĩa đá vôi. Ban đầu, những đồng tiền này có kích thước nhỏ nhưng ngày càng lớn hơn nhờ những tiến bộ về công cụ và kỹ thuật.
(TyGiaMoi.com) - Phải mất rất nhiều công sức để di chuyển đồng rai
Khi đồng xu được chuyển đến Yap, các tù trưởng sẽ gán giá trị cho chúng dựa trên loại tiền vỏ ngọc trai đã sử dụng trước đó. Những đồng xu này sau đó sẽ được đưa vào lưu thông sau khi những người đứng đầu giữ những đồng tiền lớn hơn và 2/5 số tiền nhỏ hơn cho riêng mình.
Trong một nghiên cứu mới của Fitzpatrick và đồng tác giả Stephen McKeon, họ tuyên bố rằng tiền đá rai cực kỳ có giá trị nhưng do kích thước, trọng lượng và tính dễ vỡ của nó nên nó hầu như không bao giờ được di chuyển quanh đảo.
Không có chuyện trộm tiền tại đảo Yap
Vì việc di chuyển số tiền lớn trong mỗi giao dịch là bất tiện nên quyền sở hữu được chuyển giao thông qua truyền miệng. Mỗi người trong mỗi làng đều biết hòn đá nào thuộc về ai. Vì việc sở hữu không chuyển thành quyền sở hữu nên việc trộm những đồng tiền rai khổng lồ hầu như không tồn tại.
Vì vậy, những đồng rai khổng lồ thường nằm rải rác ở những nơi công cộng trên khắp hòn đảo. Trên thực tế, mỗi làng đều có một không gian riêng để trưng bày những đồng xu khổng lồ nặng đến mức không thể di chuyển được.
Ngày nay, đồng đô la Mỹ là đơn vị tiền tệ dùng trên đảo Yap cho các giao dịch hàng ngày. Tuy nhiên, trong các nghi lễ trao đổi truyền thống, những đồng tiền bằng đá vẫn được sử dụng.
Hiện tại, trên đảo vẫn còn những đồng xu có trọng lượng còn nặng hơn một chiếc ô tô. Số liệu thống kê cho thấy, khoảng 13.000 đồng xu đá cổ đủ mọi kích thước còn tồn tại, với đường kính từ 30cm tới 350cm.
>> Những điều kỳ lạ ở đảo quốc nhỏ bé nơi người dân to béo bậc nhất thế giới
