Siêu dự án tòa nhà chọc trời dài 170km bị cắt xuống còn 2km, công trường ngổn ngang dù đã rót 50 tỷ USD 

Will Smith, Tom Brady và nhiều ngôi sao khác đã tề tựu trên một hòn đảo đầy cát ở Biển Đỏ, nơi có những khách sạn xa hoa bậc nhất. Những chiếc du thuyền triệu đô lững lờ trên mặt nước, trong khi Alicia Keys trình diễn cho các doanh nhân đến từ London và New York. Đèn chiếu sáng rực cả bầu trời đêm. 

Sự kiện diễn ra vào tháng 10 là lễ khai trương xa hoa của phần đầu tiên của Neom, siêu đô thị được định hình bởi công nghệ tiên tiến và kiến trúc tương lai. Đây là trọng tâm trong kế hoạch của Ả Rập Xê Út nhằm chuyển dịch nền kinh tế khỏi sự phụ thuộc vào dầu mỏ. 

Thực tế về dự án lại ít lộng lẫy hơn. 

Dự án Sindalah, một khu nghỉ dưỡng ven biển tương đối đơn giản với những công trình thấp tầng, đã bị trễ hơn ba năm và đang trên đà tiêu tốn gần 4 tỷ USD, gấp 3 lần ngân sách ban đầu. Các khách sạn vẫn chưa hoàn thiện, gió mạnh gây gián đoạn giao thông phà và sân golf, phần lớn công trình vẫn còn ngổn ngang. 

Điều bất ngờ nhất là Thái tử Mohammed bin Salman, người đứng sau dự án Neom , lại không xuất hiện. Theo tài liệu nội bộ, bữa tiệc tiêu tốn ít nhất 45 triệu USD. Sự vắng mặt của ông bị nhiều nhân viên Neom coi là dấu hiệu của sự không hài lòng. 

Chỉ vài tuần sau, Giám đốc điều hành của Neom trong sáu năm qua – một nhân vật từng được Thái tử ưu ái – đã rời dự án. Một đội ngũ lãnh đạo mới được bổ nhiệm để cải tổ tình hình. 

Neom là tập hợp những giấc mơ viễn tưởng của Thái tử Mohammed bin Salman: một khu nghỉ dưỡng trượt tuyết giữa sa mạc, một quận kinh doanh nổi trên biển, và đặc biệt nhất là The Line – cặp tòa tháp chọc trời cao ngang Tòa nhà Empire State kéo dài 170km. Nhưng sau khi đã tiêu tốn hơn 50 tỷ USD, dự án này đang gặp muôn vàn khó khăn. 

Chi phí ngày càng leo thang, tiến độ chậm trễ, và quyết định thu hẹp giai đoạn đầu tiên khiến Neom có nguy cơ không thu hút đủ dân cư để trở thành một trung tâm kinh doanh hiện đại. 

Theo các cựu nhân viên và một bản kiểm toán nội bộ dài hơn 100 trang được The Wall Street Journal xem xét, vấn đề cốt lõi của Neom nằm ở sự ảo tưởng lẫn nhau: Thái tử liên tục thúc đẩy những ý tưởng quá sức tưởng tượng, trong khi các lãnh đạo cấp cao che giấu những thách thức và chi phí thực tế. Báo cáo kiểm toán cho thấy có dấu hiệu cố tình thao túng tài chính từ một số thành viên trong ban quản lý, với sự hỗ trợ của công ty tư vấn McKinsey & Co. 

Tài liệu từ một cuộc họp hội đồng Neom vào mùa hè năm ngoái ước tính tổng vốn đầu tư để hoàn thành dự án vào năm 2080 lên đến 8,8 nghìn tỷ USD, cao hơn 25 lần ngân sách hàng năm của Ả Rập Xê Út. Giai đoạn đầu tiên dự kiến tiêu tốn 370 tỷ USD vào năm 2035. Chính phủ Ả Rập Xê Út đang gánh phần lớn chi phí này, nhưng hy vọng rằng các nhà đầu tư tư nhân sẽ chia sẻ gánh nặng tài chính. 

Một phát ngôn viên của Neom bác bỏ những con số trên, cho rằng The Wall Street Journal đã diễn giải sai, nhưng từ chối cung cấp thêm chi tiết. 

Tham vọng không tưởng và hiện thực khắc nghiệt  

Neom ban đầu được quảng bá như một dự án sẽ thay đổi hoàn toàn bộ mặt kinh tế Ả Rập Xê Út vào năm 2030. Nhưng hiện nay, chính phủ đã thay đổi cách tiếp cận, gọi đây là khoản đầu tư mang tính thế hệ mà kết quả sẽ chỉ thấy được sau nhiều thập kỷ. 

Dù một số sáng kiến khác của Thái tử Mohammed bin Salman đã đạt được thành công đáng kể – như sự gia tăng số lượng phụ nữ tham gia lực lượng lao động hay sự phát triển của khu vực tư nhân – Neom vẫn là quân cờ quan trọng nhất trong kế hoạch Vision 2030. 

Ra mắt vào năm 2017, Neom được thiết kế để trở thành một trung tâm quốc tế với ít ràng buộc xã hội và pháp lý hơn phần còn lại của Ả Rập Xê Út. Thái tử từng so sánh dự án này với Kim tự tháp Ai Cập, gọi đây là một "cuộc cách mạng văn minh" và đặt mục tiêu thu hút 9 triệu cư dân vào năm 2045. 

Nhưng trong khi những kế hoạch khoa học viễn tưởng vẫn được vẽ ra, hiện thực ngày càng khắc nghiệt. 

Thái tử Mohammed bin Salman yêu thích các bộ phim khoa học viễn tưởng và trò chơi điện tử, và điều này thể hiện rõ trong kiến trúc của Neom. Một trong những thiết kế đặc biệt là “chùm đèn chùm” – một tòa nhà kính rỗng hơn 30 tầng treo ngược từ một cây cầu thép khổng lồ trong The Line. Người lên ý tưởng cho thiết kế này là Olivier Pron, nhà thiết kế phim của Marvel, vì đội ngũ Neom biết rằng Thái tử rất thích các bộ phim của ông. 

Nhưng trên thực tế, kế hoạch xây dựng 16km đầu tiên của The Line trước năm 2030 chẳng khác gì giấc mơ hão huyền. Điều này tương đương với việc xây dựng toàn bộ khu trung tâm Manhattan ba lần trong vòng một thập kỷ – trong khi khu vực xây dựng không có lực lượng lao động, cảng lớn, đường sá hay nguồn điện đầy đủ. 

Thiết kế bao gồm một công viên giải trí được xây dựng cách mặt đất 1.000 feet và các rạp chiếu phim treo lơ lửng trong không khí giữa các tòa tháp song song. 

Một số lãnh đạo Neom nhận ra những dự báo tài chính là ảo tưởng. Một số từ chối ký vào các tài liệu xác nhận tiến độ và mục tiêu. Nhưng kế hoạch vẫn cứ tiếp tục. 

Thậm chí, cách tính toán lợi nhuận cũng bị bóp méo. Chẳng hạn, tại khu nghỉ dưỡng trượt tuyết Trojena, chi phí đã tăng thêm 10 tỷ USD vào cuối năm 2023, khiến tỷ suất lợi nhuận (IRR) giảm xuống còn 7%, thấp hơn mục tiêu 9%. Để bù đắp, giá phòng khách sạn được điều chỉnh lại một cách thiếu thực tế: giá thuê lều trại sang trọng từ 216 USD/đêm lên 704 USD/đêm, còn khách sạn boutique tăng từ 489 USD lên 1.866 USD/đêm. 

Tài liệu kiểm toán cũng cho thấy bất kỳ ai dám lên tiếng phản đối đều bị loại bỏ. Một quản lý dự án của Sindalah đã bị sa thải sau khi chất vấn về chi phí. 

Hiện tại, một số hạng mục đã bị đình chỉ hoặc cắt giảm quy mô. Đường hầm xuyên núi dài 29km đã bị hoãn vô thời hạn. Giai đoạn đầu tiên của The Line từ 16km đã rút xuống còn 2,4km, với mục tiêu khai trương một đoạn dài 800m vào năm 2034, nơi sẽ có sân vận động tổ chức các trận đấu World Cup . 

"Chúng tôi sẽ bắt đầu xây dựng theo chiều dọc—hy vọng vào cuối năm nay," Denis Hickey, người giám sát phát triển Line, cho biết tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới ở Davos, Thụy Sĩ, vào tháng 1. 

Trong khi đó, tại Sindalah – nơi từng tổ chức bữa tiệc xa hoa – nhiều hạng mục vẫn chưa hoàn thành. Nhân viên nhà hàng phải đọc sách để giết thời gian vì không có khách để phục vụ. 4 tháng sau bữa tiệc khai trương, sân golf và khách sạn vẫn chưa mở cửa cho công chúng. 

Theo WSJ 

>> Siết thuế, cắt tài trợ: Ông Trump đẩy Harvard, MIT, Stanford... vào cuộc chiến sống còn