Vị bác sĩ xuất thân quý tộc từng xin nghỉ chức Thứ trưởng Bộ Y tế: ‘Cha đẻ' phương pháp mổ gan khô khiến thế giới chấn động, trực tiếp chăm sóc sức khỏe cho Chủ tịch Hồ Chí Minh 

Giáo sư, bác sĩ Tôn Thất Tùng  (1912-1982) sinh ra trong một gia đình quý tộc triều Nguyễn, quê gốc Thanh Hóa nhưng lớn lên tại Huế. Mặc dù xuất thân trong dòng dõi quyền quý, ông không theo nghiệp khoa bảng để làm quan mà chọn con đường y học, cống hiến trọn đời cho nền y tế nước nhà. 

Năm 1931, ông ra Hà Nội theo học trường Trung học Bảo Hộ (nay là Trường THPT chuyên Chu Văn An). Đến năm 1935, ông tiếp tục theo học tại Trường Y Dược toàn cấp Đông Dương, một thành viên của Viện Đại học Đông Dương. Tuy nhiên, ông sớm nhận ra rằng phương pháp giảng dạy của các giáo sư người Pháp chỉ tập trung vào lý thuyết, ít liên hệ với điều kiện thực tế về khí hậu và con người bản địa. Điều đó thôi thúc ông tìm hướng nghiên cứu riêng. 

Những đóng góp đột phá trong y học  

Vào một buổi chiều mùa đông năm 1935, khi đang nghiên cứu một tử thi, chàng sinh viên 23 tuổi phát hiện các ống mật và mạch máu trong lá gan bị giun lớn nhỏ lấp đầy. Ông đã kiên trì phẫu tích, vẽ sơ đồ, đối chiếu từng chi tiết để nghiên cứu về hệ thống mạch máu trong gan. 

Suốt 4 năm sau đó, ông âm thầm tiếp tục công việc với 200 lá gan, cuối cùng hoàn thiện luận án tốt nghiệp mang tên "Cách phân chia mạch máu của gan". Công trình này đã mang về cho ông Huy chương Bạc của Đại học Tổng hợp Paris, đánh dấu bước khởi đầu cho những đóng góp vĩ đại sau này. 

Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, bác sĩ Tôn Thất Tùng được giao trọng trách chăm sóc sức khỏe cho Chủ tịch Hồ Chí Minh . Đến năm 1947, khi mới 35 tuổi, ông được bổ nhiệm làm Thứ trưởng Bộ Y tế và đảm nhiệm cương vị này trong suốt 14 năm. 

Năm 1961, ông quyết định rời vị trí quản lý để tập trung vào nghiên cứu và giảng dạy, đảm nhận vai trò Giám đốc Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức kiêm Chủ nhiệm Bộ môn Ngoại, Trường Đại học Y khoa Hà Nội . 

Trong sự nghiệp của mình, Giáo sư Tôn Thất Tùng đã công bố 123 công trình nghiên cứu khoa học có giá trị. Trong đó, nổi bật nhất là phương pháp "mổ gan khô", giúp nâng cao đáng kể hiệu quả phẫu thuật gan. 

Năm 1939, ông lần đầu tiên thực hiện thành công phương pháp cắt gan có kế hoạch, thắt mạch máu trước khi cắt, nhưng khi gửi báo cáo lên Viện Hàn lâm Phẫu thuật Paris, công trình này không được chấp nhận. Phải đến hơn 20 năm sau, ông mới quyết định tiếp tục theo đuổi nghiên cứu dang dở. 

Ngày 7/1/1961, ông thực hiện ca cắt thùy gan phải cho một bệnh nhân ung thư gan nguyên phát chỉ trong 6 phút. So với phương pháp cắt gan của Giáo sư người Pháp Lortat-Jacob năm 1952 – vốn mất từ 3 đến 4 giờ – đây là một bước tiến mang tính đột phá. 

Sau khi công trình được đăng tải trên tạp chí The Lancet (London), nó nhanh chóng thu hút sự quan tâm của giới y học quốc tế. Trong vòng một tháng, hơn 100 bác sĩ phẫu thuật từ Mỹ, Australia gửi thư đề nghị ông cung cấp thêm tài liệu. 

Dù vấp phải không ít tranh cãi, cuối cùng, phương pháp của ông được toàn thế giới công nhận. Ông được vinh danh là "cha đẻ" của kỹ thuật cắt gan có kế hoạch, còn gọi là phương pháp mổ gan khô hay phương pháp Tôn Thất Tùng. 

Ngoài ra, ông cũng đi tiên phong trong nghiên cứu về ảnh hưởng lâu dài của chất độc da cam dioxin lên cơ thể con người. Công trình này được thực hiện vào năm 1969 và có giá trị khoa học lẫn nhân đạo sâu sắc. 

Suốt cuộc đời, Giáo sư Tôn Thất Tùng gắn bó với bệnh viện, học trò và bệnh nhân. Ông làm việc không biết mệt mỏi cho đến những ngày cuối cùng. Những nghiên cứu của ông không chỉ có ý nghĩa đối với y học Việt Nam mà còn đóng góp quan trọng cho nền y học thế giới. 

Với những cống hiến to lớn, ông được trao tặng nhiều danh hiệu cao quý như Anh hùng Lao động, Huân chương Lao động hạng Nhất, Huân chương Chiến sĩ hạng Nhất, Huân chương Kháng chiến hạng Ba và được truy tặng Huân chương Hồ Chí Minh. 

Năm 2002, nhân kỷ niệm 90 năm ngày sinh của ông, Bộ Y tế đã thành lập Giải thưởng Tôn Thất Tùng để tôn vinh những nhà khoa học xuất sắc trong lĩnh vực y tế. 

Người truyền lửa cho thế hệ sau  

Giáo sư Tôn Thất Tùng kết hôn với bà Vi Thị Nguyệt Hồ năm 1944. Bà được biết đến là một hoa khôi Hà Thành, cháu nội của Tổng đốc Hà Đông Vi Văn Định. Hai ông bà có 3 người con đều theo ngành y, gồm Tôn Nữ Ngọc Trân, Tôn Nữ Hồng Tâm và Tôn Thất Bách. 

Bà Tôn Nữ Ngọc Trân sinh năm 1950, học giỏi, nhiều năm học ở Nga, là kỹ sư hóa học, làm việc ở Viện Hóa (Viện Khoa học Việt Nam). Cô con gái út là Tôn Nữ Hồng Tâm là bác sĩ sinh hóa. 

Đặc biệt, Viện sĩ Tôn Thất Bách sinh năm 1946, là người có "bàn tay vàng", thực hiện thành công nhiều ca phẫu thuật về gan và tim nổi tiếng trong nước và trên thế giới. Ông nguyên Hiệu trưởng Đại học Y Hà Nội, nguyên Giám đốc Bệnh viện Việt Đức, nguyên Viện sĩ Viện hàn lâm ngoại khoa Pháp, Viện sĩ Viện hàn lâm khoa học New York, Phó Chủ nhiệm Ủy ban các vấn đề xã hội của Quốc hội. Phó Giáo sư Tôn Thất Bách là chuyên gia đầu ngành về tim mạch của Việt Nam và thế giới. 

Bên cạnh đó, là Chủ nhiệm Bộ môn ngoại của Đại học Y Hà Nội, Giáo sư Tôn Thất Tùng đã vun đắp đào tạo biết bao thế hệ học trò đã trưởng thành như Phó Giáo sư Tôn Thất Bách, Giáo sư Đặng Hanh Đệ, Giáo sư Đỗ Đức Vân... 

Những quan điểm giảng dạy của Giáo sư Tôn Thất Tùng, chẳng hạn như "học đi đôi với hành", vẫn còn nguyên giá trị đến ngày nay. Ông không chỉ chú trọng đến chuyên môn mà còn luôn quan tâm đến đời sống của sinh viên – những người mà ông coi là "những người thiệt thòi nhất". Ông thậm chí lo lắng đến cả những bữa ăn trực đêm cho sinh viên, thể hiện sự tận tụy và tấm lòng nhân hậu của một người thầy mẫu mực. 

>> Tổng Bí thư Tô Lâm: Bác sĩ Việt Nam ngày nay có trình độ chuyên môn ngang tầm thế giới