Địa đạo ở ‘đất lửa’ Quảng Trị chỉ dài hơn 1km nhưng chứa tới 1.200 người: Nơi 60 em bé kỳ diệu ra đời, được ví như ‘ngôi làng dưới lòng đất’
Đây là công trình kỳ vĩ, được xem là huyền thoại trong lòng Quảng Trị, mang tính kiến trúc nghệ thuật cao và là một di sản lịch sử, văn hóa…
Nằm tại xã Kim Thạch, huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị, địa đạo Vịnh Mốc là một công trình huyền thoại, được ví như “bảo tàng sống ” giữa lòng đất lửa. Không chỉ là nơi che chở và nuôi dưỡng người dân vùng chiến địa, nơi đây còn là biểu tượng cho ý chí kiên cường, một di sản đặc biệt trong lịch sử Việt Nam .
Được xây dựng trong giai đoạn từ năm 1965 đến 1967, địa đạo Vịnh Mốc là công trình quy mô lớn, trải rộng trên diện tích khoảng 7ha. Hệ thống hầm ngầm này liên kết các địa đạo tại thôn Vịnh Mốc, thôn Sơn Hạ và đồn Công an vũ trang 140, tạo thành mạng lưới liên hoàn phục vụ cho cả mục tiêu chiến đấu và sinh hoạt của quân dân Vĩnh Linh.
Toàn bộ địa đạo có chiều dài 1.060m (chưa bao gồm các ngách, căn hộ...), cao từ 1,7 đến 1,8m, với 13 cửa ra vào – trong đó có 6 cửa mở lên đồi và 7 cửa hướng ra biển. Công trình gồm 3 tầng: tầng 1 cách mặt đất từ 8-10m, dài 421m; tầng 2 sâu 12-15m, dài 508m; tầng 3 sâu 20-23m, dài 130m. Dọc hai bên đường hầm được khoét các ngách nhỏ (căn hộ gia đình) đủ chỗ cho 2 đến 4 người sinh sống – nơi từng che chở hàng chục gia đình qua những năm tháng mưa bom bão đạn.
Ở tầng thấp nhất, người dân và lực lượng vũ trang còn đào thêm hầm tránh bom khoan. Nhờ hệ thống hầm kiên cố này, trong suốt thời gian địa đạo hoạt động, không một người dân nào tại Vịnh Mốc bị thương tích.
Địa đạo được thiết kế thủ công nhưng tinh vi, với hệ thống thông gió và cửa hầm được gia cố bằng cột gỗ, ngụy trang khéo léo, đặt lệch hướng gió để đảm bảo thông thoáng và an toàn. Đặc biệt, mặt bằng hầm cao hơn mực nước biển 5m, nghiêng từ 8-12 độ theo hướng Nam - Bắc, Tây - Đông giúp thoát nước tự nhiên, giữ cho địa đạo luôn khô ráo, kể cả vào mùa mưa.
Ngoài hệ thống căn hộ gia đình, địa đạo còn có hội trường sức chứa 50-60 người phục vụ hội họp, biểu diễn văn nghệ. Các công trình phụ trợ như nhà hộ sinh, trạm y tế, giếng nước, nhà vệ sinh và bếp Hoàng Cầm cũng được bố trí đầy đủ để phục vụ nhu cầu sinh hoạt và chiến đấu.
Theo TTXVN, thời điểm đông nhất, địa đạo là nơi sinh sống của khoảng 1.200 người dân Vĩnh Linh. Cuộc sống dưới lòng đất thiếu ánh sáng, các loại nhiên liệu như dầu, mỡ phải tiết kiệm tối đa, chỉ sử dụng trong những tình huống đặc biệt như hội họp, cấp cứu, chăm sóc trẻ sơ sinh…
Trong gần 2.000 ngày đêm sinh sống trong địa đạo, để đảm bảo an toàn và duy trì nòi giống, người dân đã chia thành nhiều nhóm sống rải rác trong các hầm. Dù điều kiện vô cùng khắc nghiệt, nhưng hệ thống địa đạo của “làng hầm” Vĩnh Linh vẫn chứng kiến sự ra đời kỳ diệu của 60 đứa trẻ, riêng tại Vịnh Mốc có đến 17 em bé chào đời.
Theo Cổng Thông tin điện tử Đảng bộ tỉnh Quảng Trị, công trình này do ông Lê Xuân Vy – Đồn trưởng Đồn Công an vũ trang 140, thuộc Tỉnh đội Quảng Trị chỉ huy và hướng dẫn thi công. Địa đạo là kết tinh của trí tuệ, nghị lực phi thường, ý chí và lòng quyết tâm của quân dân Vịnh Mốc, Sơn Hạ và lực lượng vũ trang địa phương.
Sự ra đời và tồn tại của địa đạo Vịnh Mốc không chỉ giúp đảm bảo an toàn và duy trì sự sống nơi tuyến lửa, mà còn đóng vai trò chiến lược trong công tác chiến đấu, chi viện cho đảo Cồn Cỏ và chiến trường miền Nam. Công trình đã góp phần quan trọng vào thắng lợi trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.
Đây là một hình mẫu tiêu biểu về khả năng phòng tránh và ứng phó hiệu quả trong chiến tranh, thể hiện tinh thần bám trụ kiên cường và sự sáng tạo độc đáo của chiến tranh nhân dân Việt Nam.
Với giá trị lịch sử, kiến trúc và văn hóa to lớn, địa đạo Vịnh Mốc đã trở thành một biểu tượng sống động của lòng yêu nước, tinh thần cách mạng và là điểm đến đặc biệt trong hành trình khám phá di sản của du khách.
Từ năm 1995, Khu Bảo tàng địa đạo Vịnh Mốc chính thức mở cửa đón khách tham quan và đến năm 2014, nơi đây được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Di tích Quốc gia đặc biệt.
