Giáo sư ĐH Bắc Kinh: Việt Nam có thể bứt phá nếu tận dụng tốt lợi thế đi sau

Trong bối cảnh kỷ niệm 75 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam – Trung Quốc và “Năm Giao lưu nhân văn Việt – Trung”, ngày 15/4/2025, tại Hội trường Ngụy Như Kon Tum (Hà Nội), Đại học Quốc gia Hà Nội (VNU) tổ chức Tọa đàm khoa học với chủ đề “Việt Nam thịnh vượng trong Kỷ nguyên mới”.

Diễn giả chính là GS. Lâm Nghị Phu – Viện trưởng Viện Kinh tế học Cấu trúc mới, Đại học Bắc Kinh, nguyên Phó Chủ tịch Cấp cao phụ trách Kinh tế phát triển của Ngân hàng Thế giới (World Bank). Đây là một trong những sự kiện học thuật quan trọng nhất năm 2025, quy tụ đông đảo học giả, nhà hoạch định chính sách, chuyên gia phát triển, doanh nghiệp và các đại biểu quốc tế, nhằm thảo luận về mô hình tăng trưởng dựa trên đổi mới cấu trúc kinh tế, cải cách thể chế và phát triển công nghiệp theo định hướng lợi thế đi sau.

Giáo sư Lâm Nghị Phu thuyết trình tại Tọa đàm “Việt Nam thịnh vượng trong Kỷ nguyên mới”. Nguồn: Đại học Quốc gia Hà Nội, ngày 15/4/2025.

Chuyển đổi cơ cấu – Lối ra khỏi “bẫy thu nhập trung bình”

Theo GS. Lâm Nghị Phu, bản chất của tăng trưởng hiện đại không nằm ở mức đầu tư hay tiêu dùng, mà ở khả năng “chuyển đổi cơ cấu liên tục trong công nghệ, ngành nghề và hạ tầng” nhằm nâng cao năng suất và giảm chi phí giao dịch. Trong bài chia sẻ tại tọa đàm, ông nhấn mạnh: “Thịnh vượng không phải là đặc quyền của các nước phát triển, mà là cơ hội chia đều cho những ai hiểu đúng và làm đúng – đặc biệt là các quốc gia đang phát triển có lợi thế đi sau về công nghệ và thể chế”.

Tuy nhiên, ông cảnh báo rằng phần lớn các nước đang phát triển bị kẹt trong cái gọi là “bẫy thu nhập thấp” và “bẫy thu nhập trung bình”, nguyên nhân là do không thực hiện được chuyển đổi cơ cấu một cách năng động. Lỗi thường gặp là phát triển dựa trên khai thác tài nguyên, lao động giá rẻ và không có chiến lược công nghiệp rõ ràng. Việt Nam cũng không ngoại lệ khi phần lớn doanh nghiệp còn nhỏ lẻ, chưa đủ lực để đầu tư cho đổi mới công nghệ hay tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Giải pháp, theo GS. Lâm, nằm ở việc Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, với chức năng điều phối chiến lược, khơi thông nguồn lực, và xây dựng môi trường thể chế thúc đẩy cạnh tranh. “Nhà nước kiến tạo không phải là người làm thay thị trường, mà là người dẫn dắt, khơi mở con đường và giúp doanh nghiệp phát huy tối đa lợi thế tiềm ẩn” – GS. Lâm nhấn mạnh. Đồng thời, ông đề xuất chuyển đổi sang chiến lược tăng trưởng dựa trên cấu trúc tài nguyên thực tế của quốc gia, gắn với mô hình công nghiệp hóa linh hoạt, phù hợp với đặc điểm của từng vùng, từng giai đoạn phát triển.

Chiến lược sáu bước: Hệ quy chiếu thực tiễn cho Việt Nam

Từ kinh nghiệm thành công của Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản, GS. Lâm Nghị Phu đưa ra một mô hình chuyển đổi cấu trúc kinh tế gồm 6 bước. Đây được xem là lộ trình khả thi để nâng cấp công nghiệp, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và cải thiện năng lực cạnh tranh quốc gia trong dài hạn.

Bước đầu tiên là xác định những ngành có tiềm năng tăng trưởng thông qua so sánh quốc tế – dựa vào năng suất biên lao động, chi phí cơ hội và cấu trúc tài nguyên quốc gia. Thứ hai, cần đánh giá khả năng hiện thực hóa ngành đó và loại bỏ các rào cản từ thể chế, thuế quan, logistics và hạ tầng mềm như môi trường pháp lý hay điều kiện tài chính.

Bước thứ ba là lấp đầy các khoảng trống công nghệ, bằng cách thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) chất lượng cao hoặc triển khai các chương trình ươm tạo công nghệ nội địa. Bước thứ tư, Nhà nước cần hỗ trợ các doanh nghiệp tư nhân tiên phong thông qua các công cụ tài khóa và tiền tệ như ưu đãi thuế, cấp vốn tín dụng và tiếp cận ngoại tệ để nhập khẩu máy móc thiết bị.

Thứ năm là thiết lập các khu công nghiệp chuyên biệt, đặc biệt tại các vùng có hạ tầng yếu, dựa trên mô hình khu kinh tế đặc biệt (SEZ) – nhằm tận dụng nguồn lực địa phương và giảm chi phí đầu vào. Cuối cùng, chính sách phải duy trì cam kết ổn định lâu dài, đảm bảo môi trường kinh doanh cạnh tranh, minh bạch, từ đó tạo niềm tin và động lực cho khu vực doanh nghiệp phát triển bền vững.

“Việt Nam hoàn toàn có thể tăng trưởng nhanh hơn cả các nước phát triển nếu thực hiện tốt 6 bước này, với chiến lược rõ ràng và Nhà nước hỗ trợ đúng cách trong một thị trường hiệu quả” – theo GS. Lâm Nghị Phu.

Kích hoạt khu vực tư nhân và đại học – Hai động cơ tăng trưởng nội sinh

Tại phần thảo luận, GS. Lâm đặc biệt nhấn mạnh đến vai trò then chốt của khu vực kinh tế tư nhân trong đổi mới sáng tạo và nâng cấp chuỗi giá trị. Ông nhận định: “Chính khu vực tư nhân, chứ không phải nhà nước, mới là động lực chủ đạo tạo nên hiệu quả, cạnh tranh và đổi mới trong nền kinh tế thị trường hiện đại”. Tuy nhiên, với thực trạng tại Việt Nam, nơi có đến 97% doanh nghiệp là nhỏ và siêu nhỏ, khả năng tiếp cận công nghệ, tài chính và thị trường vẫn là điểm nghẽn nghiêm trọng.

Tọa đàm “Việt Nam thịnh vượng trong Kỷ nguyên mới” quy tụ các chuyên gia kinh tế hàng đầu. Nguồn: Đại học Quốc gia Hà Nội, ngày 15/4/2025.

Theo TS. Lê Duy Bình – Giám đốc Economica Việt Nam, tỷ trọng doanh nghiệp vừa và lớn tại Việt Nam chỉ chiếm 1,5%, trong khi phần lớn doanh nghiệp hiện nay vẫn hoạt động ở quy mô sinh kế, chưa đủ tiềm lực để vươn ra toàn cầu. Do đó, GS. Lâm đề xuất mô hình hỗ trợ theo “vòng đời doanh nghiệp”, tức là không phân biệt theo ngành hay loại hình sở hữu, mà dựa trên giai đoạn phát triển cụ thể của từng doanh nghiệp – từ giai đoạn khởi nghiệp, tăng trưởng đến mở rộng quy mô.

Song hành với khu vực tư nhân, các trường đại học cũng được GS. Lâm gọi là “hạt nhân tri thức” của nền kinh tế. Ông cho rằng đại học không chỉ có vai trò đào tạo, mà còn phải dẫn dắt công nghệ, tham gia vào thiết kế chính sách và kết nối với doanh nghiệp để chuyển giao tri thức. Phó Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội – ông Phạm Bảo Sơn – chia sẻ rằng VNU đã hợp tác với gần 30 trường đại học hàng đầu Trung Quốc như Bắc Kinh, Thanh Hoa, Nam Kinh, Hạ Môn…, mở ra cơ hội lớn trong đào tạo AI, công nghệ số và đổi mới sáng tạo.

Hóa rồng không phải là giấc mơ: Đã đến lúc Việt Nam tự tin chuyển mình

Khép lại bài phát biểu, GS. Lâm Nghị Phu khẳng định: “Việt Nam có thể đi nhanh hơn các nước phát triển nếu biết chuyển hóa đúng lợi thế đi sau thành chiến lược công nghiệp và công nghệ phù hợp”. Ông nhấn mạnh, bài học thành công của các nền kinh tế Đông Á không phải là sự sao chép máy móc lý thuyết kinh tế phương Tây, mà là việc sáng tạo, điều chỉnh và vận dụng một cách linh hoạt vào thực tiễn từng quốc gia.

Tọa đàm “Việt Nam thịnh vượng trong Kỷ nguyên mới” không chỉ là một cuộc gặp gỡ học thuật, mà còn là bước khởi đầu cho sự hợp tác chiến lược trong lĩnh vực giáo dục, nghiên cứu và chính sách giữa Việt Nam – Trung Quốc trong kỷ nguyên số. Với nền tảng lý luận vững chắc từ học thuyết Kinh tế học cấu trúc mới, kết hợp kinh nghiệm quốc tế và sự đồng thuận chính trị trong nước, hành trình “hóa rồng” của Việt Nam không chỉ là một khát vọng – mà là một chiến lược khả thi, nếu biết bắt đầu đúng lúc và đi đến cùng.

>> GDP tăng mạnh nhưng thể chế chưa chuyển động kịp: Việt Nam phải bước vào ‘hành lang hẹp’ nếu muốn bứt phá