Grab, Shopee, TikTok Shop: Cuộc chơi đã đổi, ai sẽ thống trị thị trường Việt Nam? 

Việt Nam đang trải qua một cuộc chuyển đổi kinh tế mạnh mẽ với sự phát triển bùng nổ của các nền tảng số. Theo Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM), nay là Viện Nghiên cứu Chính sách và Chiến lược, năm 2022, kinh tế nền tảng đóng góp 9,92% GDP, tương đương 40,5 tỷ USD. Các nền tảng như Grab, Shopee và TikTok Shop đã mở rộng phạm vi hoạt động sang nhiều lĩnh vực, từ thương mại điện tử, vận tải đến tài chính số, tạo ra ảnh hưởng sâu rộng tới chuỗi giá trị kinh tế. 

Tuy nhiên, bên cạnh những cơ hội phát triển, các nền tảng này cũng đặt ra thách thức lớn đối với chính sách quản lý. Việc kiểm soát thuế từ các giao dịch xuyên biên giới, bảo vệ quyền lợi của lao động tự do, cũng như duy trì cạnh tranh công bằng giữa doanh nghiệp trong nước và nước ngoài là những vấn đề ngày càng trở nên cấp bách. Trong bối cảnh đó, việc đánh giá tác động của các nền tảng này tới nền kinh tế là rất quan trọng để đưa ra chính sách phù hợp, giúp nền kinh tế nền tảng phát triển bền vững. 

Grab: Hệ sinh thái siêu ứng dụng và tác động đến thị trường vận tải  

Grab không còn chỉ là một ứng dụng gọi xe, mà đã phát triển thành một siêu ứng dụng với hệ sinh thái đa dạng, bao gồm gọi xe, giao đồ ăn, thanh toán số và logistics. Ra mắt tại Việt Nam từ năm 2014, Grab nhanh chóng trở thành nền tảng dẫn đầu trong lĩnh vực vận tải công nghệ. Theo CIEM, năm 2022, Grab đóng góp 7,8% giá trị tăng thêm của ngành nền tảng vận tải, tương đương 1,31% tổng giá trị ngành nền tảng và 0,13% GDP. 

Sự bùng nổ của Grab đã làm thay đổi thị trường lao động . Theo dữ liệu từ bảng cân đối liên ngành (I-O), 1 tỷ USD sản phẩm cuối cùng của ngành nền tảng có thể tạo ra 93.734 việc làm, trong đó 42,14% thuộc ngành nền tảng và 57,86% thuộc các ngành liên quan. Điều này cho thấy sự phát triển của Grab không chỉ tạo ra việc làm cho tài xế mà còn thúc đẩy các ngành phụ trợ như bảo dưỡng xe, nhiên liệu, bảo hiểm và công nghệ tài chính. 

Tuy nhiên, mô hình lao động của Grab cũng đặt ra nhiều tranh cãi. Do tài xế chỉ được coi là lao động tự do thay vì nhân viên chính thức, họ không được hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội  và bảo hiểm y tế đầy đủ. Điều này khiến việc làm trên nền tảng trở nên bấp bênh, dễ bị ảnh hưởng bởi các chính sách giá và điều kiện thị trường. 

Ngoài ra, thị trường giao đồ ăn cũng đang thay đổi nhanh chóng. Theo CIEM, thị trường giao đồ ăn trực tuyến tại Việt Nam đã tăng trưởng 29,5% vào năm 2023, với GrabFood chiếm thị phần lớn nhất. Xu hướng này phản ánh sự thay đổi trong thói quen tiêu dùng đô thị, khi ngày càng nhiều người ưa chuộng đặt món ăn trực tuyến thay vì nấu nướng tại nhà. 

Shopee: Gã khổng lồ thương mại điện tử và sự thống lĩnh thị trường  

Shopee hiện là nền tảng thương mại điện tử  lớn nhất Việt Nam, nắm giữ 62,4% thị phần TMĐT. Theo Bộ Công Thương, doanh thu thương mại điện tử năm 2023 đạt 20,5 tỷ USD, tăng 25% so với năm 2022, với Shopee đóng vai trò động lực chính cho sự tăng trưởng này. 

Chiến lược của Shopee xoay quanh việc trợ giá vận chuyển, giá thấp và tích hợp hệ sinh thái tài chính số, bao gồm ShopeePay, SPayLater và Shopee Xpress. Nhờ ứng dụng AI và dữ liệu lớn, Shopee tối ưu hóa trải nghiệm cá nhân hóa, giúp người bán tiếp cận khách hàng hiệu quả hơn và tăng tỷ lệ chuyển đổi đơn hàng. 

Tác động kinh tế của Shopee rất đáng kể. Theo CIEM, mức độ nền tảng hóa của ngành TMĐT đạt 62,4%, chứng tỏ Shopee không chỉ tạo ra giá trị nội bộ mà còn thúc đẩy nhiều ngành liên quan như logistics, marketing kỹ thuật số và sản xuất nội dung. Tuy nhiên, Shopee cũng đối mặt với bài toán kiểm soát hàng giả, hàng nhái. Theo Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, tỷ lệ hàng giả trên các sàn TMĐT lên tới 30%, gây ra nhiều thách thức trong việc bảo vệ người tiêu dùng và xây dựng niềm tin với thị trường. 

Ngoài ra, Shopee cũng đang gặp áp lực tài chính do mô hình kinh doanh dựa trên trợ giá mạnh mẽ. Mặc dù liên tục tăng trưởng về thị phần, Shopee vẫn chịu thua lỗ lớn và đang phải điều chỉnh chiến lược nhằm duy trì sự ổn định lâu dài. 

TikTok Shop: Sự trỗi dậy của thương mại điện tử kết hợp nội dung số  

TikTok Shop là một hiện tượng mới trong lĩnh vực thương mại điện tử, tận dụng nội dung video ngắn và livestream để tạo ra trải nghiệm mua sắm hấp dẫn. Theo khảo sát, 78% người tiêu dùng Việt Nam bị ảnh hưởng bởi TikTok trong quyết định mua sắm, giúp doanh thu TikTok Shop tăng gấp ba lần trong năm 2023. 

Không giống như Shopee hay Lazada, TikTok Shop không dựa vào danh mục sản phẩm mà tận dụng AI và dữ liệu lớn để cá nhân hóa trải nghiệm mua sắm, giúp người bán tiếp cận khách hàng một cách tự nhiên hơn. Tuy nhiên, nền tảng này cũng đang gặp khó khăn trong việc kiểm soát nội dung quảng cáo và hàng hóa. Nhiều sản phẩm kém chất lượng hoặc không rõ nguồn gốc vẫn xuất hiện trên TikTok Shop, gây ra rủi ro lớn cho người tiêu dùng. 

Bên cạnh đó, vấn đề thuế và thương mại điện tử xuyên biên giới cũng đặt ra thách thức lớn. Do phần lớn người bán hàng trên TikTok Shop không kê khai đầy đủ nghĩa vụ tài chính, việc quản lý và thu thuế từ nền tảng này trở thành bài toán khó đối với cơ quan chức năng. 

Sự phát triển mạnh mẽ của Grab, Shopee và TikTok Shop đang tái định hình nền kinh tế số Việt Nam. Tuy nhiên, để đảm bảo sự phát triển bền vững, chính phủ cần xây dựng khung pháp lý linh hoạt, minh bạch và hiệu quả hơn, đặc biệt trong việc quản lý thuế, bảo vệ quyền lợi người lao động và đảm bảo tính cạnh tranh công bằng. 

Việt Nam có tiềm năng trở thành trung tâm kinh tế số hàng đầu Đông Nam Á nếu tận dụng tốt các nền tảng này. Nhưng để làm được điều đó, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính sách quản lý, đổi mới công nghệ và phát triển hạ tầng số. Nếu được kiểm soát tốt, nền kinh tế nền tảng sẽ tiếp tục là động lực thúc đẩy tăng trưởng và đổi mới sáng tạo trong tương lai. 

>> Nhà bán lẻ hàng đầu Việt Nam chơi lớn với nền tảng thương mại điện tử mới