Tương lai nào cho Gaza nếu không phải ‘Riviera’ của ông Trump?
Đề xuất gây tranh cãi của Tổng thống Donald Trump về việc Mỹ tiếp quản Dải Gaza và biến nơi này thành khu nghỉ dưỡng đã làm dấy lên lo ngại sâu sắc từ các quốc gia Ả Rập trong khu vực.
Ai Cập và Jordan, những nước có nguy cơ phải tiếp nhận khoảng 2 triệu người tị nạn Palestine, đang phối hợp với các nước Ả Rập khác để xây dựng phương án tái thiết Gaza sau gần 2 năm chiến tranh tàn phá.
Tuy nhiên, cả hai đề xuất, của ông Trump và của các nước Ả Rập, đều đối mặt với nhiều thách thức lớn.
Đề xuất của ông Trump
Vào ngày 4/2, bên cạnh Thủ tướng Israel Netanyahu, ông Trump đã công bố kế hoạch đưa Gaza dưới sự kiểm soát của Mỹ.
Theo ông, Mỹ sẽ đảm nhận vai trò "chủ sở hữu lâu dài", dọn dẹp đổ nát, rà phá bom mìn và xây dựng khu nghỉ dưỡng ven biển kiểu Riviera. Ông Trump nói rằng nhiều dân tộc, bao gồm cả người Palestine, có thể sống tại khu vực mới này, nhưng ông không nêu rõ vùng đất này sẽ thuộc chủ quyền của ai.
Mặc dù ông Netanyahu ca ngợi đây là ý tưởng "đột phá", đa số người Israel cho rằng đây gần như là một điều viển vông. Ông Trump sau đó cũng phủ nhận việc sẽ điều động quân đội Mỹ để thực thi kế hoạch.
Các tổ chức nhân quyền lo ngại rằng kế hoạch buộc người dân Gaza phải rời khỏi nơi sinh sống có thể bị xem là hành động thanh lọc sắc tộc và vi phạm luật pháp quốc tế, vốn cấm cưỡng chế di dời dân thường trừ khi vì lý do an ninh hoặc mục đích quân sự.
Các nước Ả Rập cũng phản đối mạnh mẽ vì kế hoạch này có thể phá vỡ hy vọng về một nhà nước Palestine độc lập tại Gaza và Bờ Tây. Jordan, với hơn một nửa dân số là người Palestine cùng khoảng một triệu người tị nạn từ Syria và Iraq, khó có thể tiếp nhận thêm người tị nạn. Tương tự, Ai Cập với áp lực dân số và kinh tế cũng không muốn đón nhận làn sóng tị nạn mới từ Gaza.
Mặc dù trước chiến tranh, khoảng 30% người dân Gaza bày tỏ nguyện vọng di cư đến Thổ Nhĩ Kỳ, châu Âu hoặc Bắc Mỹ, việc buộc rời bỏ quê hương là điều vô cùng đau đớn về mặt văn hóa và dân tộc. Kể từ khi Israel độc lập năm 1948, khoảng 700.000 người Palestine đã phải di tản, và con cháu họ hiện chiếm 81% dân số Gaza.
Hussein al-Sheikh, một lãnh đạo cấp cao của Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO), đã phản đối mạnh mẽ kế hoạch của Trump, khẳng định, "Chúng tôi sinh ra ở đây, sống ở đây và sẽ ở lại đây".
Những thách thức đối với kế hoạch của các quốc gia Ả Rập
Theo những thông tin ban đầu, kế hoạch của các nước Ả Rập đề xuất rằng Hamas sẽ không còn giữ vai trò quản lý chính quyền tại Gaza. Tuy nhiên, để Hamas đồng ý từ bỏ quyền lực là điều không dễ dàng.
Dù chiến dịch quân sự của Israel đã gây thiệt hại nghiêm trọng cho Hamas, nhóm này vẫn là lực lượng cầm quyền chính tại Gaza kể từ năm 2007, tiếp tục điều hành hệ thống an ninh và tuyển mộ thêm chiến binh mới.
Theo đề xuất, một hội đồng thành phố mới sẽ được thành lập, bao gồm các nhân vật có ảnh hưởng tại Gaza và chịu sự giám sát của một hội đồng cấp cao từ các nước Ả Rập.
Lực lượng an ninh sẽ do một đơn vị cảnh sát được Ai Cập huấn luyện và thẩm định, bao gồm cả các thành viên của chính quyền Palestine (PA) tại Bờ Tây. Tuy nhiên, Israel đã phản đối sự tham gia của PA vào chính quyền Gaza, và cũng không tin tưởng rằng Hamas sẽ bị loại bỏ hoàn toàn khỏi bộ máy này.
Điểm yếu của kế hoạch là thiếu giải pháp cụ thể để giải giáp Hamas, nhóm vũ trang đã tiến hành cuộc tấn công vào Israel vào ngày 7/10, khiến 1.200 người thiệt mạng và 240 người bị bắt cóc. Chính phủ Israel đã cam kết sẽ loại bỏ hoàn toàn các mối đe dọa từ Gaza.
Tình hình hiện tại ở Gaza
Theo cơ quan y tế do Hamas điều hành, hơn 48.000 người Palestine đã thiệt mạng trong xung đột, nhưng số liệu này không phân biệt giữa dân thường và chiến binh.
Tính đến cuối tháng 9/2024, khoảng 2/3 công trình xây dựng tại Gaza đã bị hư hỏng hoặc phá hủy hoàn toàn, theo phân tích vệ tinh của Liên Hợp Quốc.
Chỉ một nửa số bệnh viện tại Gaza còn hoạt động. Khoảng 1 triệu trẻ em cần hỗ trợ tâm lý, và 60.000 em đang suy dinh dưỡng nghiêm trọng, theo Văn phòng Điều phối Nhân đạo Liên Hợp Quốc (OCHA).
Theo đánh giá chung của Liên minh châu Âu, Liên Hợp Quốc và Ngân hàng Thế giới, ước tính cần hơn 50 tỷ USD để tái thiết Gaza.
Triển vọng thành lập một nhà nước Palestine
Ý tưởng về giải pháp hai nhà nước, Israel và Palestine cùng tồn tại độc lập, từng là trọng tâm của các cuộc đàm phán hòa bình kéo dài hơn 20 năm, nhưng ngày càng trở nên xa vời.
Một cuộc thăm dò vào tháng 9/2024 cho thấy chỉ 39% người Palestine ở Gaza và Bờ Tây ủng hộ giải pháp này. Tại Israel, tỷ lệ ủng hộ thậm chí còn thấp hơn, chỉ khoảng 30% – mức thấp nhất trong 3 thập kỷ qua.
Mỹ từng cố gắng duy trì giải pháp hai nhà nước dưới thời Tổng thống Joe Biden, nhưng Trump không tỏ ra quan tâm đến vấn đề này.
Saudi Arabia gần đây đã tập hợp một liên minh quốc tế nhằm thúc đẩy việc thành lập nhà nước Palestine và đặt điều kiện rằng tiến trình này phải được đảm bảo trước khi nước này bình thường hóa quan hệ với Israel. Tuy nhiên, Chính phủ Israel vẫn kiên quyết phản đối việc thành lập một nhà nước Palestine.
