Về thăm cây nhãn tiến vua hơn 300 tuổi ở thủ phủ nhãn lồng, được công nhận là cây nhãn tổ đầu tiên tại Việt Nam 

Cây nhãn cổ hơn 300 tuổi  

Là người dân Hưng Yên  không ai là không biết đến sự tồn tại của hốc nhãn cổ tại chùa Hiến thuộc làng Hoa Dương (Mậu Dương) cổ xưa, nay gọi đường phố Hiến, phường Hồng Châu, TP Hưng Yên Cây nhãn tiến vua cổ nằm ngay đầu cổng chùa giáp với tường rào ngăn chùa Hiến với đường phố Hiến. Cây không cao, không to như một số cây cổ thụ khác, nhưng lại xum xuê, vỏ cây xù xì, rêu bám đầy in dấu tích của thời gian. 

Đây chính là cây nhãn cổ nhất ở đất Hưng Yên. Cách đây khoảng 300 năm có ông quan trấn thủ của Trấn Sơn Nam đã mang từ đâu cây nhãn về đất này trồng. Chả hiểu hợp đất hay đây là giống nhãn đặc biệt mà khi ra hoa, kết quả thì quá ngon không giống nhãn nào bì kịp. Vì là nhãn quý nên đến mùa quả chín, người ta hái quả để lễ Phật và làm đặc sản để tiến vua. 

Theo lời kể của người dân địa phương, gốc nhãn tồn tại đến ngày nay chỉ là một nhánh của cây nhãn cổ ngày xưa. Trước đây cây to gấp 3 lần cây bây giờ, nhưng theo thời gian cây bị già cỗi, mục ruỗng và đổ gục xuống. Một nhánh còn sót lại từ thân cây bị đổ này đã vươn lên và thành cây bây giờ. 

Điều đáng nói khi mọc lên, nhánh cây này không mọc thẳng mà mọc nghiêng, cũng không nghiêng ra phía đường mà lại nghiêng vào phía cửa chùa. Những cành cây nghiêng về phía chùa thì xum xuê, đẻ nhánh nhiều hơn hẳn so với phía cây giáp với mặt đường, hoa nở cũng nhiều hơn và quả cũng nhiều hơn... 

Vì cây bị nghiêng nên người dân đã dùng 2 cột điện để chống cho cây khỏi đổ. Mấy năm trở lại đây, do cột điện nhìn không thẩm mỹ nên đã được thay bằng 2 cột bê tông thiết kế giống như thân cây cho đẹp mắt. 

Không có cây thứ hai  

Đối với nhãn thông thường "cứ một năm ăn quả, một năm trả cành", nghĩa là một năm sai quả thì sang năm sẽ mất mùa. Tuy nhiên, cây nhãn cổ này năm nào cũng ra quả, chưa bao giờ bị mất mùa. Quả ra rất đặc biệt, hoàn toàn không giống với các loại nhãn khác. Ai sống ở khu vực này lâu đều biết, so với nhiều cây nhãn cũng được trồng trong khuôn viên chùa, cây nhãn cổ này bao giờ hoa cũng rất sai, chùm hoa to và có mùi thơm ngào ngạt. 

Khi đậu quả thì vỏ ngoài của quả có màu nâu nâu, chùm nhãn rất dài và mềm chứ không cứng như nhãn thông thường, quả bẹt và to như trái vải thiều. Bóc qua lớp vỏ, khác với các loại nhãn khác có cùi nhẵn bóng, cùi nhãn của cây nhãn cổ này có nếp nhăn và có màu đùng đục như màu của viên đường phèn, ăn thì cho vị ngọt vừa phải, thơm, dai và giòn, khi ăn không bị dính răng. Xưa kia, nhà bác học Lê Quý Đôn từng thưởng thức quả của cây nhãn chùa Hiến và miêu tả trong Phủ biên tạp lục (1776): “Mỗi lần bỏ vào miệng thì tận trong răng lưỡi đã nảy ra vị thơm tựa như nước thánh trời cho”. 

Điều đặc biệt nữa là người dân đã lấy hạt của cây nhãn cổ để trồng với mong muốn nhân rộng giống cây này, mà cũng trồng cách đấy không xa, vậy mà quả tuy cũng to nhưng ăn không thơm và ngọt như cây nhãn cổ... Không ít người dân cho rằng vì đây là nhãn thiêng nên không có chuyện mang giống đi muôn nơi được. 

>> Ngoạn cảnh ngôi làng cổ duy nhất còn sót lại của Phố Hiến: Sở hữu ngôi chùa có tam quan lớn nhất Việt Nam và hàng trăm di tích, báu vật quý hiếm