Vùng phát thải thấp có phải là giải pháp tối ưu? 

Với mức độ bụi mịn PM2.5 vượt ngưỡng cho phép trong suốt nhiều tháng qua, Hà Nội thường xuyên lọt vào danh sách các thành phố có chất lượng không khí kém nhất trên thế giới. Theo các nghiên cứu, nồng độ bụi mịn tại Hà Nội có thể lên tới 150 µg/m3, cao gấp ba lần mức khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) là 50 µg/m3. 

Mô hình thành công ở các thành phố lớn  

Ô nhiễm không khí tại thủ đô không chỉ gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người dân mà còn tác động xấu đến nền kinh tế. Các bệnh lý về đường hô hấp, tim mạch gia tăng, tạo gánh nặng cho hệ thống y tế, khiến chi phí điều trị tăng cao và giảm năng suất lao động. 

Vùng phát thải thấp (LEZ) là một khái niệm mới nhưng đã được triển khai thành công tại nhiều thành phố lớn trên thế giới, bao gồm London, Paris và Bắc Kinh. LEZ là khu vực mà chỉ các phương tiện có mức phát thải thấp hoặc không phát thải mới được phép hoạt động. Mục tiêu của LEZ là giảm lượng khí thải từ giao thông, góp phần cải thiện chất lượng không khí và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. 

Tại London, việc áp dụng mô hình LEZ đã giúp giảm lượng xe có mức phát thải cao lưu thông vào trung tâm thành phố. Theo một nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), việc áp dụng LEZ ở London đã làm giảm đáng kể tỷ lệ mắc bệnh về hô hấp và tim mạch trong cộng đồng, đồng thời cải thiện chất lượng không khí trong thành phố. Tương tự, Paris đã thực hiện các biện pháp LEZ để giảm lượng xe hơi cũ, khuyến khích sử dụng phương tiện công cộng và xe đạp, giúp giảm thiểu ô nhiễm không khí. 

Tại Trung Quốc, Bắc Kinh là thành phố tiên phong với lệnh cấm xe máy toàn diện từ năm 1985, và đến năm 2020 khoảng 185 thành phố tại Trung Quốc đã thực hiện lệnh cấm xe máy. Tại Quảng Châu, lệnh cấm được thực hiện theo từng giai đoạn, từ việc hạn chế xe máy không đăng ký lưu thông vào ban ngày cho đến việc cấm hoàn toàn. Chính quyền thành phố cũng hỗ trợ tài chính cho người dân khi giao nộp xe máy, tiêu hủy xe cũ không đạt tiêu chuẩn khí thải, chi 70 tỉ nhân dân tệ trong 5 năm để mở rộng hệ thống giao thông công cộng, bao gồm xe buýt mini và tàu điện ngầm. Đồng thời, các hội chợ việc làm được tổ chức để hỗ trợ những người bị mất việc do lệnh cấm. 

Hay như Jakarta, thủ đô (cũ) của Indonesia đã bắt đầu triển khai lệnh cấm xe máy từ năm 2014, theo lộ trình cụ thể. Từ tháng 12-2014 đến tháng 1-2015, chính quyền thành phố thí điểm cấm xe máy trên một số tuyến đường chính để người dân làm quen. Sau đó, lệnh cấm được mở rộng dần ra các khu vực trung tâm, đặc biệt là những nơi có hệ thống giao thông công cộng phát triển. Cùng với đó, phát triển hệ thống xe buýt, kéo dài thời gian hoạt động và bổ sung thêm phương tiện mới. 

Hà Nội có thể học hỏi từ các mô hình LEZ thành công để ứng dụng tại thủ đô. Tuy nhiên, để triển khai LEZ tại Hà Nội, cần có những bước đi cụ thể và chiến lược đồng bộ. Đầu tiên, việc cải thiện hệ thống giao thông công cộng là một yếu tố quan trọng. Hiện nay, giao thông công cộng ở Hà Nội chủ yếu dựa vào xe buýt, trong khi các phương tiện điện hoặc các phương tiện giao thông công cộng sử dụng năng lượng tái tạo còn hạn chế. Chính phủ cần đẩy mạnh việc đầu tư vào hệ thống xe buýt điện, tàu điện, và các phương tiện công cộng khác. 

Ngoài ra, việc áp dụng các tiêu chuẩn khí thải nghiêm ngặt đối với phương tiện giao thông cũng là một yếu tố cần thiết. Các phương tiện ô tô cá nhân và xe tải gây ô nhiễm cao, đặc biệt là những xe cũ, sẽ phải chịu các mức phí cao hoặc bị cấm vào các khu vực có mức phát thải thấp. Đồng thời, chính phủ cần triển khai các chính sách khuyến khích việc sử dụng phương tiện xanh, như xe điện, xe hybrid và xe buýt chạy bằng năng lượng tái tạo. 

Một trong những giải pháp quan trọng là mở rộng và phát triển cơ sở hạ tầng sạc xe điện. Hiện nay, số lượng trạm sạc xe điện ở Hà Nội còn hạn chế, gây khó khăn cho người dân trong việc sử dụng phương tiện xanh. Chính phủ có thể hợp tác với các doanh nghiệp để xây dựng hệ thống trạm sạc trên toàn thành phố, đặc biệt là tại các khu vực trung tâm. 

Thách thức trong việc triển khai LEZ tại Hà Nội  

Dù có tiềm năng lớn, việc triển khai LEZ tại Hà Nội vẫn gặp phải không ít thách thức. Một trong những vấn đề lớn nhất là sự thiếu đồng bộ trong hạ tầng giao thông. Trong khi các thành phố lớn như London và Paris đã có một hệ thống giao thông công cộng phát triển và đáng tin cậy, Hà Nội vẫn cần phải cải thiện đáng kể về hạ tầng này. 

Thêm vào đó, một số người dân và doanh nghiệp vận tải có thể phản đối việc triển khai LEZ, bởi vì nó sẽ đẩy chi phí vận hành lên cao. Việc thay đổi thói quen sử dụng phương tiện giao thông cá nhân sẽ gặp khó khăn, đặc biệt là khi xe điện và các phương tiện công cộng còn thiếu sự phổ biến. 

PGS.TS Bùi Thị An - nguyên ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho rằng, để cấm xe máy cá nhân, Hà Nội cần đánh giá tác động vào xã hội. Bởi khi cấm xe cộ cá nhân thì phải có xe thay thế, phương tiện công cộng phải sạch, tiện lợi. Thêm vào đó, nhiều chuyên gia cùng quan điểm là cần có sự hỗ trợ tài chính cho người dân và các doanh nghiệp trong việc chuyển đổi phương tiện sử dụng năng lượng sạch. 

Mặc dù gặp phải nhiều thách thức, nhưng triển khai LEZ tại Hà Nội vẫn mở ra nhiều cơ hội lớn. Giảm thiểu ô nhiễm không khí sẽ giúp cải thiện sức khỏe cộng đồng, giảm chi phí y tế và tăng năng suất lao động. Ngoài ra, việc phát triển phương tiện giao thông xanh sẽ thúc đẩy ngành công nghiệp sản xuất xe điện, tạo ra cơ hội việc làm và thúc đẩy nền kinh tế xanh. 

Việc triển khai Vùng phát thải thấp (LEZ) tại Hà Nội là một bước đi quan trọng trong việc giảm ô nhiễm không khí, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và thúc đẩy phát triển bền vững. Dù còn gặp nhiều thách thức, nhưng nếu có sự quyết tâm từ chính quyền, sự đồng thuận của cộng đồng và sự hỗ trợ từ các chuyên gia, Hà Nội hoàn toàn có thể xây dựng một mô hình LEZ hiệu quả, góp phần cải thiện chất lượng không khí và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân thủ đô.