Xuất khẩu dệt may từng là 'ngựa ô' của nền kinh tế Việt, nay chịu áp lực sống còn 

Năm 2024 đánh dấu bước ngoặt đáng chú ý đối với ngành dệt may Việt Nam – lĩnh vực vốn từng đứng trong nhóm dẫn đầu thế giới về xuất khẩu. Tuy nhiên, chỉ trong thời gian ngắn, vị thế này đã có dấu hiệu lung lay rõ rệt. Nguyên nhân không nằm ở chi phí sản xuất hay nhân công, mà xuất phát từ một yếu tố mới: tỷ lệ tái chế trong sản phẩm quá thấp so với yêu cầu của thị trường quốc tế. 

Tại hội thảo “Tập huấn triển khai thực hiện quy định trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, nhập khẩu – EPR” do Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phối hợp với Báo Nông nghiệp và Môi trường tổ chức ngày 25/3 vừa qua, nhiều chuyên gia đã lên tiếng cảnh báo về thách thức mà ngành dệt may đang phải đối mặt trong bối cảnh toàn cầu hóa sản xuất xanh. 

Theo ông Hồ Kiên Trung – Phó Cục trưởng Cục Môi trường, quy định về trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất và nhập khẩu (EPR) đã chính thức có hiệu lực từ năm 2024. Theo đó, các doanh nghiệp sản xuất – đặc biệt là doanh nghiệp xuất khẩu – bắt buộc phải đảm bảo một tỷ lệ tái chế tối thiểu trong sản phẩm của mình nếu muốn tiếp cận các thị trường quốc tế khó tính. 

Không chỉ là dệt may, mà cả những ngành như sắt, thép, nhôm, phân bón, xi măng… đều cần thực hiện nghiêm túc trách nhiệm tái chế và thu gom chất thải. Ông Trung khẳng định đây là điều kiện tiên quyết để duy trì năng lực cạnh tranh trên thị trường toàn cầu. 

Tuy nhiên, ngành dệt may đang bộc lộ rõ điểm yếu khi phần lớn các doanh nghiệp chưa có sự chuẩn bị nghiêm túc cho yêu cầu này. Nguyên vật liệu tái chế trong nước chưa đáp ứng đủ về chất lượng và số lượng, trong khi việc nhập khẩu nguyên liệu tái chế từ nước ngoài lại bị đội giá, gây khó khăn cho doanh nghiệp vừa và nhỏ. 

Ngành dệt may đang bộc lộ rõ điểm yếu trước áp lực tái chế. Ảnh minh họa

>> Giá lúa gạo biến động thất thường, Bộ Công Thương lập đoàn kiểm tra  

Nghị định số 05/2025/NĐ-CP vừa được ban hành là văn bản pháp lý quan trọng quy định rõ hai nội dung chủ yếu trong trách nhiệm của nhà sản xuất và nhập khẩu: tái chế và thu gom chất thải. Cụ thể, các doanh nghiệp buộc phải tổ chức tái chế trực tiếp hoặc đóng góp tài chính vào Quỹ Bảo vệ môi trường để thực hiện trách nhiệm này. 

Trước đó, bao bì và rác thải sau tiêu dùng thường bị bỏ thẳng ra môi trường. Nhưng với quy định mới, các sản phẩm muốn được lưu thông và xuất khẩu cần có hồ sơ chứng minh đã tuân thủ quy định EPR. 

Ông Nguyễn Văn Phan – đại diện Văn phòng EPR – cho biết EPR không chỉ là yêu cầu pháp lý trong nước mà còn là ‘tấm vé thông hành’ để sản phẩm Việt Nam thâm nhập các thị trường xuất khẩu có tiêu chuẩn môi trường cao như EU, Mỹ, Nhật Bản… 

Trong bối cảnh ngành dệt may bị sụt giảm năng lực xuất khẩu, các chuyên gia đều đồng thuận rằng EPR không chỉ là thách thức, mà còn là cơ hội để doanh nghiệp nâng cấp quy trình sản xuất, hướng tới phát triển bền vững. 

Ông Hồ Kiên Trung nhấn mạnh rằng thực thi EPR là cách để doanh nghiệp thể hiện trách nhiệm với môi trường, đồng thời thích ứng với xu thế tiêu dùng mới của thế giới. Các tiêu chuẩn xanh không chỉ là yêu cầu bắt buộc, mà sẽ dần trở thành tiêu chí lựa chọn hàng đầu của người tiêu dùng. 

Thực tế, một số doanh nghiệp lớn trong ngành dệt may như Vinatex, TNG hay Thành Công đã bắt đầu chuyển hướng sang sản xuất sợi tái chế, sử dụng vải hữu cơ, và thiết kế chuỗi cung ứng tuần hoàn. Tuy nhiên, số lượng còn hạn chế và cần được nhân rộng để tạo thành phong trào mạnh mẽ trong toàn ngành. 

>> Đề xuất điều chỉnh Nghị định thủy sản đưa 3 loại cá ngừ vào diện 'không quy định kích thước tối thiểu'