Đề xuất kinh phí hàng triệu tỷ đồng đầu tư hệ thống đường sắt quốc gia
Với tổng kinh phí dự kiến hàng triệu tỷ đồng, mạng lưới đường sắt quốc gia và đường sắt đô thị tại Hà Nội, TP.HCM đang đứng trước cơ hội bứt phá chưa từng có. Dự thảo Nghị quyết về cơ chế, chính sách đặc thù mà Bộ Xây dựng trình Quốc hội không chỉ mở đường cho những siêu dự án mà còn hứa hẹn thay đổi diện mạo giao thông Việt Nam trong nhiều thập kỷ tới.
Bộ Xây dựng mới đây đã công bố dự kiến tổng kinh phí đầu tư cho hệ thống đường sắt quốc gia là khoảng 2.260.000 tỷ đồng, đồng thời đề xuất gần 3.250.000 tỷ đồng để phát triển mạng lưới đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP.HCM. Những con số đầu tư rất lớn này được nêu trong hồ sơ dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt cho lĩnh vực đường sắt, do Bộ Xây dựng gửi Bộ Tư pháp thẩm định trước khi trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV.
Theo Bộ Xây dựng, khoản kinh phí 2.260.000 tỷ đồng dự kiến dành riêng cho việc đầu tư và thực hiện các dự án đường sắt quốc gia , hoàn toàn bằng nguồn ngân sách Nhà nước. Song song đó, đối với các dự án đường sắt đô thị của Hà Nội và TP.HCM, tổng kinh phí dự kiến gần 3.250.000 tỷ đồng. Cụ thể, ngân sách Trung ương dự kiến hỗ trợ có mục tiêu trên 509.600 tỷ đồng, ngân sách Hà Nội cân đối bố trí khoảng 1.170.250 tỷ đồng, còn ngân sách TP.HCM dự kiến bố trí khoảng 1.568.000 tỷ đồng. Đây là những con số tính toán dựa trên quy hoạch mạng lưới đường sắt thời kỳ 2021–2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt trước đó.
Không chỉ tập trung vào tuyến đường sắt quốc gia, quy hoạch còn đặt mục tiêu phát triển hệ thống đường sắt đô thị tại các trung tâm lớn như Hải Phòng, Đà Nẵng, Bình Dương, Cần Thơ. Riêng với Hà Nội và TP.HCM, mục tiêu đặt ra là cơ bản hoàn thành mạng lưới đường sắt đô thị vào năm 2035. Một số điều chỉnh quy hoạch cũng đã được tính đến, khi TP.HCM có kế hoạch sáp nhập địa giới hành chính với tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu và Bình Dương, khiến cho các tuyến như Suối Tiên – Thủ Dầu Một phải được điều chỉnh lại để phù hợp với địa giới mới. Tương tự, Đà Nẵng – khi có phương án sáp nhập với tỉnh Quảng Nam – cũng đã đề xuất đầu tư xây dựng thêm tuyến đường sắt mới. Trước yêu cầu thực tiễn này, Bộ Xây dựng cho rằng việc thiết kế các cơ chế và chính sách đặc thù, đặc biệt để áp dụng chung cho đầu tư xây dựng các dự án đường sắt là rất cần thiết và cấp bách nhằm tháo gỡ những điểm nghẽn thể chế, hiện thực hóa mục tiêu phát triển mạng lưới đường sắt quốc gia và đô thị theo quy hoạch.
Để đạt được mục tiêu này, dự thảo Nghị quyết đề xuất một loạt cơ chế đặc thù, đặc biệt. Theo đó, Thủ tướng Chính phủ có thể quyết định việc sử dụng đa dạng các nguồn vốn như phát hành trái phiếu Chính phủ, vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA), vốn vay ưu đãi nước ngoài, nguồn tăng thu tiết kiệm chi và các nguồn hợp pháp khác để đầu tư cho các dự án đường sắt. Bên cạnh đó, dự thảo còn đề xuất đơn giản hóa các thủ tục khi sử dụng vốn vay ưu đãi nước ngoài, cũng như các thủ tục liên quan đến điều chỉnh quy hoạch khi phát triển đô thị theo mô hình TOD (Transit Oriented Development – phát triển đô thị gắn với giao thông công cộng). Tại các khu vực phát triển theo mô hình TOD, UBND cấp tỉnh sẽ được phép quyết định các chỉ tiêu kỹ thuật, chỉ tiêu sử dụng đất nhằm tối ưu hóa hiệu quả sử dụng đất mà không cần thực hiện thủ tục điều chỉnh quy hoạch. Đối với các dự án đường sắt đô thị hoặc các dự án phát triển theo mô hình TOD, dự thảo quy định không phải thực hiện thủ tục lập, thẩm định, quyết định chủ trương đầu tư và các thủ tục khác liên quan đến quyết định chủ trương đầu tư như thông lệ hiện nay.
Dự thảo cũng cho phép cơ quan có thẩm quyền quyết định phân chia dự án thành các dự án thành phần, tiểu dự án trong quá trình lập dự án đầu tư xây dựng mà không phải áp dụng quy định hiện hành của pháp luật về xây dựng. Đồng thời, một số hoạt động trong bước chuẩn bị đầu tư sẽ được thực hiện trước hoặc đồng thời với một số nhiệm vụ khác của giai đoạn thực hiện đầu tư nhằm rút ngắn tiến độ dự án. Đặc biệt, dự thảo đề xuất cơ chế chỉ định thầu đối với các gói thầu tư vấn, phi tư vấn, hàng hóa, xây lắp, EPC, EC, EP, chìa khóa trao tay cũng như lựa chọn nhà đầu tư cho các dự án đầu tư xây dựng đường sắt, xây dựng tổ hợp công nghiệp và chuyển giao công nghệ đường sắt.
Ngoài ra, tổ chức và cá nhân tham gia hoạt động khoa học, công nghệ và đào tạo phát triển nguồn nhân lực phục vụ ngành đường sắt sẽ được hưởng nhiều chính sách ưu đãi. Đối với các gói thầu được tổ chức đấu thầu quốc tế, tổng thầu, nhà thầu sẽ phải cam kết chuyển giao công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực cho phía Việt Nam nhằm đảm bảo đội ngũ trong nước làm chủ được công tác quản lý, vận hành, bảo trì. Việc lựa chọn nhà đầu tư, nhà thầu nước ngoài cho các gói thầu EPC, EC, EP và tư vấn sẽ có sự giám sát chặt chẽ của các cơ quan chức năng. Cụ thể, Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, Bộ Xây dựng, Bộ Tài chính, Thanh tra Chính phủ và Kiểm toán Nhà nước sẽ cử đại diện tham gia tổ thẩm định hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu, kết quả lựa chọn nhà thầu khi được cơ quan có thẩm quyền mời.
Bộ Xây dựng nhận định rằng, với các cơ chế, chính sách đặc thù và đặc biệt được đề xuất trong dự thảo Nghị quyết, việc triển khai đồng loạt các dự án đường sắt quốc gia và đô thị tại Việt Nam sẽ thuận lợi hơn rất nhiều, đồng thời tạo cú hích lớn cho phát triển kinh tế - xã hội, tăng cường kết nối vùng miền và hội nhập quốc tế. Nếu được Quốc hội thông qua tại kỳ họp tới, dự thảo Nghị quyết sẽ là hành lang pháp lý quan trọng góp phần thúc đẩy tiến độ thực hiện mạng lưới đường sắt quốc gia với kinh phí 2.260.000 tỷ đồng và hệ thống đường sắt đô thị Hà Nội, TP.HCM với tổng kinh phí gần 3.250.000 tỷ đồng — đúng như mục tiêu quy hoạch đến năm 2035 và tầm nhìn đến năm 2050.
