Doanh nghiệp công nghệ hưởng lợi lớn: Các chính sách đột phá vừa được thông qua trong chưa đầy 2 tháng

Việt Nam đang bước vào một thời kỳ cải cách thể chế sâu rộng, nơi các chính sách không còn chỉ là khẩu hiệu mà đang dần chuyển hóa thành hành động cụ thể. Chỉ trong vòng chưa đầy hai tháng, từ cuối tháng 12/2024 đến giữa tháng 2/2025, hai văn bản trọng yếu – Nghị quyết số 57-NQ/TW và Nghị quyết số 193/2025/QH15 – đã lần lượt ra đời, tạo nên một bước ngoặt chưa từng có cho cộng đồng doanh nghiệp công nghệ.

Theo báo cáo “Dòng chảy pháp luật kinh doanh năm 2024” do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) công bố, đây là “giai đoạn thể chế hóa chủ trương nhanh nhất trong lịch sử lập pháp hiện đại tại Việt Nam”​. Những thay đổi không chỉ nằm ở tốc độ ban hành mà còn ở chiều sâu cải cách – từ cơ chế tài chính, quyền sở hữu trí tuệ, ưu đãi thuế đến hạ tầng số và thủ tục đầu tư – tất cả đều được thiết kế nhằm giải phóng tiềm năng đổi mới sáng tạo trong nước.

Toàn cảnh hội thảo công bố Báo cáo "Dòng chảy pháp luật kinh doanh Việt Nam 2024" do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức.

Tài chính sáng tạo: Cấp vốn theo hiệu quả thay vì kiểm soát

Một trong những điểm nhấn quan trọng nhất trong Nghị quyết 193 là thay đổi phương thức cấp vốn cho nghiên cứu khoa học công nghệ. Thay vì mô hình “xin – cho” truyền thống, ngân sách nhà nước giờ đây được phân bổ theo cơ chế quỹ, dựa trên kết quả đầu ra, khả năng ứng dụng thực tế và tiềm năng thương mại hóa. Theo VCCI, “cơ chế quỹ phát triển sẽ giúp tiết kiệm thời gian, tăng độ linh hoạt và khơi thông nguồn lực cho các ý tưởng sáng tạo dám nghĩ – dám làm”​.

Thực tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực công nghệ từng phải gác lại ý tưởng chỉ vì thủ tục giải ngân quá chặt chẽ. Nay, thời gian từ đề xuất đến giải ngân được rút ngắn xuống dưới 60 ngày – một sự cải thiện mang tính sống còn cho các dự án có vòng đời ngắn và tính cạnh tranh cao. Đây là bước đi mang tính cải cách sâu sắc, tạo dựng nền tảng cho việc hình thành hệ sinh thái tài chính đổi mới sáng tạo – nơi nhà nước đóng vai trò đồng hành thay vì kiểm soát.

Đồng thời, việc đơn giản hóa quy trình và chuyển hướng đánh giá dựa trên hiệu quả thay vì quy trình giúp các tổ chức nghiên cứu mạnh dạn đầu tư vào những lĩnh vực mới, nhiều rủi ro nhưng có khả năng tạo đột phá. Tư duy này cũng khuyến khích sự xuất hiện của các mô hình tài trợ linh hoạt, khơi dậy tính chủ động trong khối tư nhân và khu vực nghiên cứu công lập.

Quyền sở hữu trí tuệ: Cởi trói để bứt phá

Song hành với cải cách tài chính là chính sách đột phá về quyền sở hữu trí tuệ. Theo Nghị quyết 193, các tổ chức khoa học công lập được toàn quyền sở hữu, khai thác, chuyển nhượng và thương mại hóa kết quả nghiên cứu mà không cần qua các bước xin phép rườm rà như trước. Theo VCCI, đây là “một bước tiến dài đưa khoa học ra khỏi phòng thí nghiệm, đến gần hơn với thị trường”​.

Không chỉ vậy, các nhà khoa học còn có thể thành lập doanh nghiệp mà không cần từ nhiệm khỏi vị trí công tác công lập. Điều này mở ra cánh cửa cho mô hình doanh nghiệp spin-off – nơi tri thức khoa học được chuyển hóa trực tiếp thành giá trị kinh tế, không qua khâu trung gian. Đây là điểm nghẽn lớn từng tồn tại nhiều năm trong hệ thống khoa học – công nghệ Việt Nam, nay đã có lời giải bằng quy định pháp lý cụ thể.

Để khuyến khích chuyển giao công nghệ, Nhà nước cũng triển khai các ưu đãi thuế sâu rộng. Cụ thể, doanh nghiệp công nghệ cao chỉ phải nộp thuế thu nhập doanh nghiệp ở mức 10% trong 15 năm đầu, thấp hơn mặt bằng chung trong khu vực. Đặc biệt, cá nhân tham gia các dự án nghiên cứu cấp quốc gia sẽ được miễn thuế thu nhập trong 5 năm đầu. Những chính sách này không chỉ tạo sức hút với nhân tài trong nước mà còn có tiềm năng “hồi hương chất xám” từ nước ngoài.

Hạ tầng số và đầu tư công nghệ: Rút ngắn đường băng cho sáng tạo

Chuyển đổi số không thể diễn ra nếu thiếu nền tảng hạ tầng vững chắc. Nghị quyết 193 đã kịp thời bổ sung các cơ chế tài chính nhằm hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư triển khai mạng 5G, hệ thống cáp viễn thông biển và dịch vụ vệ tinh quỹ đạo thấp. Theo VCCI, đây là “bước đi thiết yếu để đảm bảo tính phủ sóng công nghệ đến tận vùng sâu, vùng xa – nơi chi phí đầu tư truyền thống là quá cao”​.

Cùng với đó là Luật số 57/2024/QH15, cho phép doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghệ cao được hưởng cơ chế “thủ tục đầu tư đặc biệt”. Theo quy định, chỉ cần hai thủ tục – đăng ký đầu tư và giấy phép môi trường – là đủ điều kiện triển khai. Các bước như xin chủ trương, thẩm định công nghệ, lập quy hoạch hay đánh giá tác động môi trường đều được bãi bỏ. Điều này giúp rút ngắn 60% thời gian và giảm 70% giấy tờ hành chính, theo đánh giá của VCCI, “đưa Việt Nam vào nhóm dẫn đầu khu vực về tốc độ triển khai dự án công nghệ”.

Hành lang pháp lý mới này không chỉ tạo thuận lợi cho các tập đoàn lớn mà còn mang đến cơ hội cho doanh nghiệp vừa và nhỏ trong ngành công nghệ tham gia thị trường nhanh hơn, ít rào cản hơn. Đây là yếu tố then chốt trong việc hình thành và phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo tại Việt Nam.

Dù hành lang pháp lý đã rộng mở, nhưng hiệu quả vẫn sẽ phụ thuộc vào khâu thực thi. VCCI cảnh báo rằng, nếu không có các văn bản hướng dẫn cụ thể, quy trình thực hiện rõ ràng và sự đồng thuận từ cấp địa phương, các chính sách tốt có thể bị “treo” hoặc thậm chí bị làm sai lệch mục tiêu ban đầu​.

Nhiều doanh nghiệp phản ánh vẫn gặp khó khi về tỉnh làm thủ tục đầu tư, do cán bộ e dè trước nội dung mới chưa từng có tiền lệ. Một số yêu cầu cũ vốn đã bị bãi bỏ vẫn tiếp tục được áp dụng do thiếu thông tin cập nhật. Do đó, VCCI đề xuất cần tổ chức tập huấn đồng bộ cho đội ngũ cán bộ địa phương, đồng thời công bố công khai các hướng dẫn trên cổng thông tin quốc gia để doanh nghiệp dễ tra cứu và giám sát.

Chỉ khi cải cách được thực thi xuyên suốt từ Trung ương đến địa phương, từ nghị trường đến thực địa, các chính sách đột phá mới có thể trở thành động lực thật sự cho nền kinh tế tri thức Việt Nam. Và đó cũng là thước đo thành công của một nền lập pháp hiện đại, đồng hành cùng doanh nghiệp để phát triển đất nước trong thời đại mới.