Kinh nghiệm tinh gọn bộ máy cải cách hành chính của Nhật Bản 

Theo Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp, tháng 4/1999, Nội các Obuchi Keizo đã đệ trình lên Quốc hội Nhật Bản 17 dự luật về tái cấu trúc và hợp lý hóa các bộ và cơ quan Chính phủ cũng như tăng cường các chức năng của Nội các và vai trò điều hành của Thủ tướng Chính phủ. 

Theo đó, trong cuộc cải tổ năm 2001, số lượng các bộ và cơ quan cấp bộ bị giảm gần một nửa, từ 22 xuống còn 13 cơ quan chính. Việc tái cấu trúc này nhằm tăng cường vai trò lãnh đạo chính sách của Thủ tướng và hỗ trợ sự phối hợp giữa các bộ trong việc thực hiện chính sách quốc gia. Các chuyên gia cho biết, việc giảm số lượng bộ ngành không chỉ tiết kiệm chi phí mà còn tăng hiệu quả điều phối giữa các bộ. 

Một trong những kinh nghiệm quý báu từ Nhật Bản là giao quyền tự trị cho các địa phương. Quyền tự chủ địa phương của Nhật Bản được đảm bảo bởi Hiến pháp. 

Dưới chính quyền Trung ương, hiện nay Nhật Bản có bộ máy chính quyền 2 cấp, gồm cấp tỉnh (gồm đô, đạo, phủ, huyện) và cấp cơ sở (gồm thành phố, thị trấn, làng, quận đặc biệt). 

Tại hai cấp chính quyền địa phương đều có Ủy ban và Hội đồng. Các thành viên đứng đầu 2 cơ quan này đều được dân bầu trực tiếp, công khai. Việc giải quyết công việc hành chính của địa phương do người đứng đầu của địa phương thực hiện. 

Nhật Bản có 47 đơn vị hành chính cấp tỉnh , gồm 1 đô, 1 đạo, 2 phủ và 43 huyện. Trong đó, 1 đô chính là tỉnh Thủ đô Tokyo; 1 đạo là tỉnh đạo Hokkaido; 2 phủ gồm hai tỉnh phủ Osaka và Kyoto. 

Về đơn vị hành chính cấp cơ sở có 1.719 đơn vị, gồm thành phố, thị trấn, làng và quận đặc biệt. Trong đó, thành phố được phân loại theo bốn cấp độ dựa trên dân số, diện tích... gồm đô thị quốc gia (thành phố chỉ định), thành phố trung tâm (thành phố lõi), thành phố đặc biệt và thành phố thông thường. 

Cùng trong cấp có 23 quận đặc biệt của Thủ đô Tokyo, được quy định trong Luật Tự trị địa phương và chỉ được áp dụng duy nhất cho Tokyo. 

Chia sẻ trên báo Dân trí, TS. Nguyễn Minh Nhựt, Phó ban Văn hóa - Xã hội HĐND TP.HCM cho biết, Nhật Bản là quốc gia áp dụng mô hình “thành phố chỉ định”, cho phép các thành phố lớn trực tiếp quản lý dịch vụ công mà không cần cấp trung gian. Mô hình này giúp giảm gánh nặng tài chính, tăng tính tự chủ cho chính quyền đô thị. 

>>Sáp nhập tỉnh, bỏ cấp huyện: 1/3 nhiệm vụ của huyện chuyển lên tỉnh, 2/3 chuyển xuống xã  

Ảnh minh họa - Nguồn: Internet

TS. Nguyễn Minh Nhựt cho biết, việc bỏ cấp trung gian trong chính quyền đô thị là xu hướng cải cách phù hợp với bối cảnh hiện nay của nước ta. Kinh nghiệm của các nước cho thấy, để mô hình thành công, Việt Nam cần sự cải cách mạnh mẽ về khung pháp lý, trao quyền tự chủ cao hơn cho địa phương. 

Cùng với đó, bộ máy hành chính cần đổi mới theo hướng tinh gọn, tránh chồng chéo; vấn đề kiểm soát quyền lực, vai trò giám sát của HĐND cần phải được nâng cao. 

Thời gian qua, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ Việt Nam đã chỉ đạo quyết liệt việc cải cách tổ chức bộ máy hành chính, sắp xếp, kiện toàn cơ cấu tổ chức bộ máy theo hướng tinh gọn , hoạt động hiệu lực, hiệu quả. 

Theo đó, cơ cấu tổ chức của Chính phủ nhiệm kỳ 2021 - 2026 có 17 bộ, ngành (gồm: 14 bộ và 3 cơ quan ngang bộ), giảm 5 bộ, ngành so với trước đây. 

Triển khai thực hiện Nghị quyết số 176/2025/QH15 về cơ cấu tổ chức của Chính phủ nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV, đến nay, 13/14 bộ, 2/3 cơ quan ngang bộ và 5/5 cơ quan thuộc Chính phủ đã được Chính phủ ban hành Nghị định quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức. 

Về tổ chức bên trong các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, giảm 13/13 tổng cục và tổ chức tương đương, giảm 519 cục và tổ chức tương đương, giảm 219 vụ và tổ chức tương đương, giảm 3.303 chi cục và tương đương chi cục. 

Chiều 11/3, đồng chí Phạm Minh Chính, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Đảng ủy Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ chủ trì cuộc họp của Ban Thường vụ Đảng ủy Chính phủ, tiếp tục cho ý kiến về Đề án sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp, hoàn thiện thêm một bước Đề án để trình cấp có thẩm quyền. 

Phát biểu kết luận, Bí thư Đảng ủy, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nêu rõ, đại đa số các ý kiến, dư luận nhân dân đồng tình cao với chủ trương sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp. 

Về mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, đó là cấp tỉnh (gồm các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương) và cấp cơ sở, phiên họp thống nhất dự kiến trình cấp có thẩm quyền phương án sau khi sắp xếp sẽ giảm khoảng 50% số đơn vị hành chính cấp tỉnh và giảm khoảng 60 - 70% đơn vị hành chính cấp cơ sở so với hiện nay. 

>>Bài học tinh giản bộ máy của Estonia: Quốc gia số hóa 100% dịch vụ Chính phủ, 0% quan liêu