Ngôi chùa cổ rộng 10ha mang tên độc lạ, được mệnh danh 'đệ nhất vắng khách', gồm gần 40 gian nhà lớn nhỏ
Trải qua thăng trầm cùng thời gian, đến nay ngôi chùa này vẫn còn giữ nguyên được nét cổ kính.
Cách trung tâm thành phố Phủ Lý khoảng 7-8km về hướng Tây Nam theo Quốc lộ 21B, chùa Bà Đanh, còn được gọi là “Bảo Sơn Nữ”, tọa lạc Kim Bảng, Hà Nam . Chùa Bà Đanh, được mệnh danh là ngôi chùa “đệ nhất vắng khách”, được xây dựng từ thế kỷ VII, trải rộng trên diện tích khoảng 10ha và được mệnh danh là một trong những ngôi chùa cổ kính, đẹp bậc nhất không chỉ của Hà Nam mà còn của cả miền Bắc.
Tọa lạc giữa khung cảnh sơn thủy hữu tình, ngôi chùa mang vẻ đẹp hài hòa giữa thiên nhiên và kiến trúc. Khuôn viên chùa là một quần thể rộng lớn với gần 40 gian nhà lớn nhỏ.
Giống như nhiều ngôi chùa khác, chùa Bà Đanh thờ Phật, Bồ Tát, Hộ Pháp cùng các vị thần của Đạo giáo như Thái Thượng Lão Quân, Nam Tào, Bắc Đẩu. Ngoài ra, chùa còn thờ Pháp Vũ - một trong Tứ Pháp (Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Điện, Pháp Phong) theo tín ngưỡng dân gian.
Tương truyền rằng vào thế kỷ VII, nơi đây vốn là một ngôi đền nhỏ thờ Tứ Pháp. Đến thời Lê Huy Tông (1675 - 1750), chùa Bà Đanh được xây dựng khang trang, trở thành một công trình bề thế hơn.
Năm 1994, chùa vinh dự được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cấp bằng Di tích lịch sử cấp quốc gia. Đến năm 2007, UBND tỉnh Hà Nam phối hợp cùng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đầu tư gần 20 tỷ đồng để trùng tu, tôn tạo chùa Bà Đanh.
Tên gọi "chùa Bà Đanh" gắn liền với truyền thuyết của địa phương. Chùa thờ nữ thần linh thiêng trông coi việc điều mưa khiển gió, giúp dân trừ lũ lụt, đem lại mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu nên được gọi là chùa Đức Bà làng Đanh, gọi tắt là chùa Bà Đanh như tên gọi ngày nay.
Có nhiều cách lý giải về sự ra đời của câu nói “vắng như chùa Bà Đanh”. Nhưng theo nhiều người, nguyên nhân chính là do vị trí hẻo lánh của ngôi chùa. Nằm biệt lập giữa ba mặt sông và rừng rậm, lối đi độc đạo, lại có nhiều thú dữ nên không ai dám vào. Người dân muốn hành hương phải chèo thuyền vượt sông Đáy, một hành trình không hề dễ dàng, khiến khách thập phương ngần ngại tìm đến, tạo nên giai thoại về sự vắng vẻ của chùa.
Dẫu trải qua bao thăng trầm của thời gian, chùa Bà Đanh vẫn giữ được nét cổ kính, trầm mặc như thuở ban đầu. Ngày nay, với giao thông thuận tiện hơn, du khách từ khắp nơi có thể dễ dàng tìm đến chiêm bái và khám phá ngôi cổ tự linh thiêng này. Chùa Bà Đanh đón khách nhiều nhất vào mùa lễ hội tháng 2, tháng 3. Đặc biệt Rằm tháng 4 là lễ Phật Đản nên sẽ có nhiều khác đến với nơi này.
