Tăng trưởng 22.000 tỷ USD sau 18 tháng: Bong bóng dot-com ám ảnh Phố Wall 

Làn sóng biến động gần đây trên thị trường chứng khoán  đang làm dấy lên những lo ngại sâu sắc về khả năng lặp lại kịch bản sụp đổ của bong bóng dot-com cách đây đúng 25 năm. 

Thị trường hiện đang chứng kiến một mô hình quen thuộc: công nghệ đột phá - lần này là trí tuệ nhân tạo - thu hút dòng vốn đầu tư khổng lồ, thúc đẩy thị trường tăng vọt, trước khi xuất hiện dấu hiệu quá nóng và tiềm ẩn nguy cơ sụp đổ. 

Nhìn lại lịch sử, ngày 24/3/2000 đánh dấu đỉnh cao của chỉ số S&P 500 - một mức kỷ lục phải đến 7 năm sau mới được thiết lập lại. Ba ngày sau đó, chỉ số Nasdaq 100 đặc trưng cho lĩnh vực công nghệ cũng đạt đỉnh và phải mất hơn 15 năm để quay trở lại mức này. 

Giai đoạn bùng nổ dot-com bắt đầu từ đợt IPO thành công của Netscape Communications Corp. vào tháng 8/1995. Từ thời điểm đó đến tháng 3/2000, S&P 500 đã tăng gần gấp ba, trong khi Nasdaq 100 tăng chóng mặt 718%. Tuy nhiên, đến tháng 10/2002, hơn 80% giá trị của Nasdaq đã bị xóa sổ và S&P 500 giảm gần một nửa. 

Hiện nay, sau đợt tăng trưởng 72% từ mức đáy tháng 10/2022, tạo thêm 22 nghìn tỷ USD giá trị thị trường, S&P 500 đang bộc lộ dấu hiệu suy yếu. Nasdaq 100 đã giảm hơn 10%, chính thức bước vào giai đoạn điều chỉnh, trong khi S&P 500 cũng có thời điểm chạm ngưỡng này. 

"Các nhà đầu tư luôn dao động giữa hai cảm xúc: sợ hãi và tham lam," tỷ phú Vinod Khosla, đồng sáng lập Khosla Ventures và là nhân vật chủ chốt trong thời kỳ bùng nổ Internet, nhận định. "Tôi cho rằng chúng ta đã chuyển từ sợ hãi sang tham lam. Khi lòng tham chi phối, công việc định giá sẽ trở nên thiếu chính xác”. 

Internet và AI  

Mặc dù có những điểm tương đồng, kỷ nguyên AI hiện nay và thời đại dot-com  trước đây có sự khác biệt cơ bản về quy mô và tính chất. Làn sóng công nghệ AI đã thu hút sự chú ý đáng kể, nhưng vẫn chưa đạt đến mức độ cực đoan như bong bóng Internet trước đây. 

Steve Case, cựu Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành AOL, nhận định: "Internet là một ý tưởng mang tính đột phá, có tác động chuyển đổi sâu rộng đến xã hội, doanh nghiệp và toàn cầu, đến mức những nhà đầu tư thận trọng thường bị bỏ lại phía sau. Điều này dẫn đến xu hướng đầu tư quy mô lớn nhằm đảm bảo vị thế cạnh tranh, trong đó một số khoản đầu tư sẽ mang lại hiệu quả, nhưng nhiều khoản khác sẽ không thành công." 

Steve Case chính là tiêu biểu trong giới lãnh đạo đầu tư cho cơn sốt dot-com khi ông thực hiện thương vụ mua lại Time Warner vào tháng 1/2000, đúng thời điểm đỉnh cao của bong bóng công nghệ, khi giá cổ phiếu AOL đang tăng vọt. Tuy nhiên, thương vụ này nhanh chóng trở thành thảm họa khi mô hình định giá lý thuyết va chạm với thực tế. 

Cổ phiếu AOL Time Warner sau sáp nhập đã sụt giảm mạnh khi kết quả kinh doanh xấu đi, và cuối cùng liên minh này đã tan rã vào năm 2009. Đây chính là tình huống mà Phố Wall hiện đang lo ngại có thể lặp lại. 

Daron Acemoglu , nhà kinh tế học đoạt giải Nobel từ MIT, phân tích: "Internet đã được quảng bá quá mức từ rất lâu trước khi bất kỳ doanh nghiệp nào có mô hình kinh doanh khả thi để kiếm tiền từ công nghệ này. Đó là lý do dẫn đến hiện tượng bùng nổ và sụp đổ của thị trường Internet." 

Các doanh nghiệp tham gia vào làn sóng AI hiện nay có đặc điểm khác biệt rõ rệt so với các công ty thời kỳ dot-com. Bong bóng Internet chủ yếu dựa trên các startup chưa có lợi nhuận, trong đó nhiều công ty đã tận dụng cơn sốt này bằng cách đơn giản là thêm hậu tố ".com" vào tên doanh nghiệp để huy động vốn từ công chúng. 

Ngược lại, sự phấn khích xung quanh AI hiện nay tập trung vào một nhóm nhỏ các tập đoàn công nghệ hàng đầu - những doanh nghiệp có lợi nhuận cao nhất và ổn định nhất thế giới như nhóm Magnificent 7 bao gồm các ông lớn công nghệ: Alphabet Inc., Amazon.com Inc., Apple Inc., Meta Platforms Inc., Microsoft Corp. và Nvidia Corp. 

Sự bùng nổ của dot-com không giống như vậy, vì nó liên quan nhiều hơn đến các khoản đầu tư mang tính đầu cơ vào các công ty mới nổi không có lợi nhuận. 

“Bạn có một số lượng lớn các công ty trong top 200 vốn hóa thị trường đang đốt tiền quá nhanh”, nhà đầu tư tỷ phú Ken Fisher , chủ tịch của Fisher Investments cho biết. “Điều tạo ra bong bóng chính là tỷ lệ đốt tiền. Các công ty vào năm 2000 chỉ được chấp nhận là tốt, có một tâm lý 'lần này sẽ khác' vì internet.” 

Sự khác biệt giữa các công ty đã tạo ra sự phấn khích tột độ, khiến việc so sánh định giá cổ phiếu giữa hai giai đoạn bằng các phương pháp truyền thống, như tỷ lệ giá trên thu nhập (P/E), trở nên khó khăn. Năm 1999, chỉ số Nasdaq Composite —nơi quy tụ phần lớn các công ty trong cơn sốt internet—chứng kiến tỷ lệ P/E vọt lên khoảng 90 lần theo ước tính thời điểm đó. Hiện nay, con số này chỉ còn khoảng 35 lần. 

Thế nhưng, trong thời kỳ bong bóng dot-com, toàn bộ khái niệm định giá cổ phiếu dựa trên tỷ lệ P/E dường như trở nên lỗi thời, bởi nhiều công ty “hot” nhất lúc bấy giờ vẫn đang thua lỗ. Phố Wall thậm chí còn sáng tạo ra những chỉ số mới như "lượt nhấp chuột" và "lượt xem" để đo lường tốc độ tăng trưởng, bất chấp yếu tố doanh thu hay lợi nhuận. 

Dù có vẻ phi lý, nhiều nhà đầu tư khi ấy vẫn chấp nhận cuộc chơi, đặt cược vào một tương lai rộng mở mà internet hứa hẹn. Giá cổ phiếu tiếp tục tăng, tạo ra làn sóng đầu cơ mạnh mẽ. 

Đúng kỳ vọng, sai thời điểm  

Sự hội tụ của nhiều yếu tố kinh tế vĩ mô đã dần chấm dứt bong bóng dot-com. Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) đã triển khai chính sách thắt chặt tiền tệ thông qua việc tăng lãi suất mạnh mẽ, một phần nhằm kiềm chế đà tăng quá nóng của thị trường chứng khoán. Đồng thời, nền kinh tế Nhật Bản rơi vào tình trạng suy thoái, làm dấy lên lo ngại về nguy cơ suy thoái lan rộng toàn cầu. Khi thị trường đạt đỉnh cao kỷ lục, tâm lý giới đầu tư đột ngột chuyển từ hưng phấn sang hoài nghi đối với các cổ phiếu không có khả năng sinh lời. 

Jim Grant, nhà sáng lập Grant's Interest Rate Observer, nhận định: "Các nhà đầu tư đã đúng khi lạc quan về triển vọng phát triển của Internet. Tuy nhiên, liệu họ có đúng khi sẵn sàng trả giá gấp 10 lần doanh thu cho cổ phiếu Sun Microsystems và sau đó mất 95% vốn đầu tư? Chắc chắn là không." 

Theo quan điểm của Grant, nhiều tập đoàn công nghệ hàng đầu hiện nay - Alphabet, Meta, Apple, Microsoft - đều được xây dựng nền tảng hoặc phát triển mạnh mẽ nhờ làn sóng bùng nổ Internet. Bên cạnh những gã khổng lồ này, hàng chục doanh nghiệp như Uber Technologies Inc. hay ServiceNow Inc. đã khai thác công nghệ theo những phương thức sáng tạo mà ít người có thể hình dung được vào đầu thiên niên kỷ mới. 

Rob Arnott, nhà sáng lập kiêm Chủ tịch Research Affiliates, phân tích: "Quá trình chấp nhận Internet diễn ra theo từng giai đoạn. Con người vốn là những sinh thể của thói quen, và đối với đa số chúng ta, việc tiếp nhận Internet là một tiến trình dần dần. Ngày nay, chúng ta sử dụng Internet cho hầu hết mọi hoạt động, nhưng quay trở lại năm 2000, tình hình hoàn toàn khác biệt". 

Tuy nhiên, nhận thức này không làm giảm bớt tác động đau đớn từ sự sụp đổ của thị trường dot-com với giá trị thiệt hại ước tính khoảng 5 nghìn tỷ USD. Xét trên nhiều phương diện, Internet đã chứng minh là một lĩnh vực đầu tư đúng đắn, nhưng thời điểm thực hiện lại chưa phù hợp - một điểm khác hoàn toàn so với làn sóng đầu tư AI hiện nay. 

Trí tuệ nhân tạo đang mở ra viễn cảnh về một thế giới nơi các trợ lý ảo thông minh trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống hàng ngày. Công nghệ đột phá này hứa hẹn sẽ cách mạng hóa nhiều lĩnh vực thiết yếu - từ phương tiện giao thông, giáo dục, chăm sóc sức khỏe, đến giải trí và quản lý công việc nội trợ. 

Sau đợt tăng trưởng mạnh mẽ giúp chỉ số S&P 500 tăng vọt 72% từ mức đáy vào tháng 10/2022 đến đỉnh điểm tháng trước - tương đương với mức tăng giá trị thị trường hơn 22 nghìn tỷ USD - các dấu hiệu bất ổn đã bắt đầu xuất hiện. 

Trường hợp của chatbot tiên tiến DeepSeek từ Trung Quốc mới đây đã phơi bày rõ những rủi ro tiềm ẩn. Sự ra mắt của công nghệ này đã kích hoạt làn sóng bán tháo cổ phiếu Nvidia với giá trị lên đến 589 tỷ USD do lo ngại các mô hình AI chi phí thấp  sẽ làm suy giảm nhu cầu về thiết bị điện toán cao cấp. Đối với các nhà đầu tư, đây là lời cảnh báo rõ ràng rằng vị thế dẫn đầu trong lĩnh vực AI còn xa mới được đảm bảo. 

Điều này cũng giải thích tại sao các tập đoàn công nghệ lớn sẵn sàng đầu tư nguồn lực tài chính khổng lồ vào phát triển công nghệ, ngay cả khi phải đánh đổi bằng việc giảm biên lợi nhuận. Thách thức lớn nhất là duy trì vị thế tiên phong trong một ngành công nghiệp đang biến đổi nhanh chóng và mang tính cách mạng. Đây chính là cái giá mà họ chấp nhận chi trả. 

Khosla, nhà đầu tư từng thực hiện một trong những quyết định đầu tư sáng suốt nhất thời kỳ dot-com vào Juniper Networks và gần đây là nhà đầu tư ban đầu của OpenAI, khẳng định: "Tôi đã chứng kiến gần như mọi làn sóng chuyển đổi công nghệ kể từ năm 1980. Và tôi chưa từng thấy bất kỳ sự thay đổi nào có tầm ảnh hưởng lớn hơn AI". 

Tham khảo BNN, Business Insider (BI) 

>> Chia sẻ AI miễn phí trong khi Mỹ siết chặt kiểm soát, Trung Quốc viết lại cuộc chơi AI toàn cầu?