Thành cổ đầu tiên của Việt Nam xây theo hình lục giác, hơn 900 tuổi, rộng 545.000m2 nổi bật giữa lòng Bắc Ninh 

Theo báo Dân Việt, căn cứ vào nhiều tài liệu cổ, thành trấn Kinh Bắc xưa vốn được đắp tại Đáp Cầu (huyện Võ Giàng) nhưng đến tháng 2 năm Giáp Tý (1804), vua Gia Long đã cho dời thành về xã Lỗi Đình, huyện Tiên Du. 

Sách "Bắc Ninh tỉnh Dư địa chí" ghi nhận, vào năm Gia Long thứ 14 (1815), thành được xây bằng đất với chu vi 1.077 tầm 3 thước, có hào nước bao quanh và ba cửa chính: Tiền, hậu và hữu. Kiến trúc  ban đầu được xây kết hợp từ đất, đá, gạch, bên trên có các tòa nhà lợp ngói, về sau mới bổ sung thêm cửa tả (năm Giáp Tuất). Tới năm Minh Mệnh thứ 6 (1825), thành được xây lại bằng đá ong và cuối cùng được kiên cố hóa bằng gạch vào thời vua Thiệu Trị (1841–1848). 

Theo GS.TS Đỗ Văn Ninh – tác giả cuốn "Thành cổ Việt Nam", đây là thành cổ đầu tiên trong lịch sử Việt Nam có thiết kế hình lục giác. Với tổng diện tích khoảng 545.000m2, thành có 4 cổng, mỗi cổng đều xây cầu bắc qua hào. Đáng chú ý, đến nay người dân Bắc Ninh vẫn quen gọi hai tuyến phố  theo tên cổng thành xưa: Cổng Tiền (phường Tiền An) và Cổng Hậu (phường Vệ An) – gợi nhắc rõ nét dấu tích lịch sử còn in đậm trong đô thị hiện đại. 

Trong suốt chiều dài lịch sử, thành cổ Bắc Ninh giữ vai trò chiến lược đặc biệt trong tuyến phòng thủ phía Bắc, bảo vệ kinh đô Thăng Long trước các cuộc xâm lăng từ phương Bắc. Đây cũng là trung tâm chính trị – quân sự quan trọng của vùng Kinh Bắc dưới thời Lê – Nguyễn, đồng thời là nơi gắn liền với những sự kiện cách mạng của Bắc Ninh dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. 

>> Hai cao tốc nghìn tỷ do liên danh Đèo Cả thực hiện ở Lạng Sơn có chuyển động mới  

Với những giá trị nổi bật về kiến trúc, lịch sử và văn hóa, thành cổ Bắc Ninh đã được UBND tỉnh Hà Bắc xếp hạng là di tích lịch sử – kiến trúc nghệ thuật tiêu biểu theo Quyết định số 144/QĐ-UB ngày 15/3/1980. 

Tuy nhiên, do ảnh hưởng của chiến tranh, thiên tai và quá trình đô thị hóa, nhiều hạng mục trong khuôn viên di tích đã bị xuống cấp. Hiện nay, khu vực này do Trường Sĩ quan Chính trị (Bộ Quốc phòng) quản lý và sử dụng. 

Dấu tích còn lại của thành bao gồm ba cổng thành, một phần tường gạch, dãy hào sâu, hai khẩu súng thần công và đặc biệt là cổng Tiền với đài vọng gác và cột cờ cao gần 20m – một biểu tượng hiếm hoi vẫn còn được bảo tồn. Thành cổ Bắc Ninh không chỉ là chứng nhân lịch sử, mà còn là di sản văn hóa đặc biệt quý báu của nhân dân Bắc Ninh, cần được bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị.