TS. Nguyễn Đình Cung: Mạnh dạn ‘đập bỏ’ một nửa số luật hiện nay sẽ mở 'đường cao tốc’ giải phóng sức mạnh kinh tế tư nhân 

Chưa bao giờ mục tiêu “khoán tăng trưởng” lại được đặt ra một cách mạnh mẽ và quyết liệt như thời điểm hiện tại. Thay vì chỉ là một chỉ tiêu "phấn đấu", mức tăng trưởng trên 8% cho năm 2025 đang được xem xét để trở thành một mục tiêu mang tính "pháp lệnh". Chính phủ đã chính thức trình bày Đề án bổ sung về phát triển kinh tế - xã hội năm 2025, trong đó nhấn mạnh mục tiêu tăng trưởng đạt 8% trở lên. Đề án này đã được thảo luận kỹ lưỡng tại phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và đã được trình lên Quốc hội để xem xét và thông qua tại kỳ họp bất thường diễn ra từ ngày 12 đến 19/2/2025. 

Tại cuộc gặp gỡ gần đây  giữa Thủ tướng Chính phủ và các doanh nghiệp, sự tham gia không chỉ giới hạn ở các tập đoàn lớn của Việt Nam như Vingroup, FPT, Trường Hải, BRG..., mà còn có sự góp mặt của những tên tuổi quốc tế như Samsung, NVIDIA. Mục đích của cuộc gặp này là tạo cơ hội để các doanh nghiệp chia sẻ và cùng nhau tìm kiếm giải pháp cho những khó khăn, vướng mắc liên quan đến thể chế và chính sách. Một trong những mục tiêu quan trọng nhất là làm sao có thể huy động tối đa mọi nguồn lực, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, và tạo đà cho những năm tiếp theo hướng tới mục tiêu tăng trưởng 2 con số. 

>> Vì sao người dân dè dặt chi tiêu, kinh doanh ế ẩm dù tăng trưởng GDP của Việt Nam thuộc top cao nhất thế giới?  

Trong đó đặc biệt nhấn mạnh, khu vực kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng để phát triển kinh tế khi đóng góp gần 45% GDP, hơn 40% vốn đầu tư toàn xã hội, tạo việc làm cho 85% lao động cả nước, chiếm 35% tổng kim ngạch nhập khẩu và 25% tổng kim ngạch xuất khẩu. 

Tại bài viết: “Phát triển kinh tế tư nhân - Đòn bẩy cho một Việt Nam thịnh vượng” mới đây, Tổng Bí thư Tô Lâm một lần nữa khẳng định, sự vươn lên mạnh mẽ của nhiều doanh nghiệp tư nhân Việt Nam không chỉ làm chủ thị trường nội địa mà còn khẳng định thương hiệu trên thị trường quốc tế. Điều này chứng tỏ rằng nếu có môi trường phát triển thuận lợi, doanh nghiệp Việt Nam hoàn toàn có thể vươn xa, cạnh tranh sòng phẳng với thế giới. 

“Kinh tế tư nhân phải là lực lượng tiên phong trong kỷ nguyên mới, thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa nền kinh tế, nâng cao sức cạnh tranh quốc gia, phấn đấu trở thành lực lượng chủ lực, đi đầu trong ứng dụng công nghệ và đổi mới, sáng tạo, để đạt mục tiêu đóng góp khoảng 70% GDP vào năm 2030; cùng cả nước xây dựng nên một Việt Nam năng động, độc lập, tự chủ, tự cường và phát triển thịnh vượng”, Tổng Bí thư nhấn mạnh. 

Rõ ràng, kỳ vọng là rất lớn, tuy nhiên, các khảo sát của Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân trong 2 năm qua luôn cho thấy niềm tin của chủ doanh nghiệp ở khu vực kinh tế tư nhân luôn thấp và phục hồi chậm hơn khu vực doanh nghiệp nhà nước và FDI. Điều này cũng dễ hiểu khi số liệu mới đây của Tổng cục Thống kê đã cho thấy một diễn biến ảm đạm khi số doanh nghiệp rút khỏi thị trường trong những tháng đầu năm 2025 tăng mạnh, cho thấy, khu vực này đang "đuối sức". 

Theo đó, để khơi dậy, phát huy tiềm năng, sức mạnh của khu vực kinh tế tư nhân trong kỷ nguyên mới, dự kiến sắp tới, Bộ Chính trị sẽ ban hành nghị quyết khuyến khích, hỗ trợ và định hướng sự phát triển của kinh tế tư nhân với những cải cách đột phá về thể chế, chính sách và môi trường kinh doanh để kinh tế tư nhân trở thành động lực tăng trưởng quan trọng hàng đầu của đất nước. Đây là thông tin được cộng đồng doanh nghiệp tư nhân rất hồ hởi mong chờ. 

Để "chụp cắt lớp" sức khoẻ nền kinh tế tư nhân, bên lề hội thảo "Vốn ngân hàng góp phần thúc đẩy kinh tế tư nhân", sáng 21/3, chúng tôi đã có cuộc trao đổi với TS Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương - một trong những chuyên gia kinh tế tham gia sâu vào quá trình soạn thảo Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư, có đóng góp nhiều trong quá trình đổi mới nền kinh tế. 

PV: Bài viết "Phát triển kinh tế tư nhân - Đòn bẩy cho một Việt Nam thịnh vượng" của Tổng Bí thư Tô Lâm mới đây gửi gắm nhiều thông điệp quan trọng, trong đó nhấn mạnh "phải coi nhiệm vụ thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân là trọng tâm". Vậy, theo ông, "trọng tâm" này nên được cụ thể hóa bằng những hành động nào trong bối cảnh hiện nay?  

TS Nguyễn Đình Cung:  Sau giai đoạn “mãi không thể lớn và không chịu lớn”, doanh nghiệp tư nhân đứng trước “bước ngoặt” quan trọng cho thời kỳ phát triển mới với những doanh nghiệp “anh hùng”, nghĩ lớn, làm lớn và phát triển phi thường, có thương hiệu tại thị trường khu vực và thế giới như Vingroup, Thaco, Hòa Phát, Sungroup, TH… Thậm chí, dù trải qua loạt biến cố trong 5 năm qua, như đại dịch Covid-19, bất ổn kinh tế toàn cầu, áp lực lạm phát và cạn kiệt dòng tiền nhưng khu vực này vẫn thể hiện sự dẻo dai và khả năng thích nghi tuyệt vời trong những hoàn cảnh khó khăn chưa từng có. 

Song phải nhìn nhận thực tế, mặc dù là “con át chủ bài” cho tăng trưởng kinh tế, đại đa số doanh nghiệp tư nhân vẫn đang rất "khát" nguồn lực để đầu tư vào công nghệ mới, nâng cao năng lực quản trị và mở rộng quy mô. Muốn làm được, họ cần vốn lớn, cần được tiếp cận đất đai để xây dựng nhà máy, xưởng sản xuất và tuyển dụng lao động đáp ứng yêu cầu để họ bứt phá lên một cấp độ mới, từ siêu nhỏ đến nhỏ, từ nhỏ đến vừa, từ vừa đến lớn - một ngưỡng rất khó của doanh nghiệp. 

Khuôn khổ để doanh nghiệp tư nhân phát triển không chỉ là vốn tín dụng, mà còn là vốn đầu tư dài hạn. Như vậy, Nhà nước cần mở ra thị trường vốn đầu tư đa dạng hơn, giảm gánh nặng cho phía ngân hàng. Phải phát triển thị trường vốn có các loại quỹ, điều mà hiện nay chúng ta đang thiếu rất nhiều. Tôi hy vọng, chiến lược sắp tới của Bộ Chính trị sẽ huy động hết nguồn lực của kinh tế tư nhân, hết tính sáng tạo, năng động của khu vực này. Qua đó, giúp tận dụng được hết cơ hội phát triển của khu vực kinh tế tư nhân nói chung và cả nền kinh tế. 

Hành động cụ thể nhất tôi cho rằng cần có chính sách miễn, giảm thuế trong 1-2 năm đầu khi các cơ sở chuyển đổi thành doanh nghiệp, đơn giản hóa tất cả thủ tục về thuế, hỗ trợ họ khai báo thuế theo hình thức kinh tế số, dễ dàng tiếp cận tín dụng, ngân hàng. Đặc biệt, nhân dịp sắp tới sửa đổi bổ sung một số nội dung Luật Thuế Thu nhập doanh nghiệp nên xem xét giảm thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp đối với doanh nghiệp nhỏ từ 20% xuống 17%. 

PV: Nếu Nghị quyết mới về kinh tế tư nhân được ban hành, đâu sẽ là "cú hích" mạnh mẽ nhất để giải phóng tiềm năng, tạo động lực cho khu vực này vươn mình, thưa ông?  

TS Nguyễn Đình Cung : Giải pháp phát triển khu vực kinh tế tư nhân không phải không có, mà có nhiều như Nghị quyết số 10 ngày 3/6/2017 của BCH Trung ương Đảng khóa XII về phát triển kinh tế tư nhân, Nghị quyết 41 ngày 10/10/2023 của Bộ Chính trị về xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ doanh nhân Việt Nam trong thời kỳ mới…Cùng với đó, Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, các chính sách khuyến khích ưu đãi, đầu tư được ban hành và thực thi trong thời gian qua. Song, hoạt động của doanh nghiệp tư nhân lúc này vẫn có phần ảm đạm. Tại sao doanh nghiệp lại "chết" nhiều như thế? Vì họ gặp vướng mắc, phải chạy lòng vòng nhiều cửa, nhiều năm mới hoàn thiện được thủ tục đầu tư một dự án. 

Do đó, để doanh nghiệp tư nhân sẽ đóng góp khoảng 70% GDP vào năm 2030, cần phải có những giải pháp đột phá, mạnh mẽ hơn. Lúc này họ cần động lực mới để vượt ngưỡng, mà cơ hội và động lực thì chỉ có thể chế mới làm được. Hiện tại, có tới 184 luật, khoảng 200 nghị định liên quan tổ chức bộ máy cần phải sửa đổi, bổ sung khi tinh gọn bộ máy. Doanh nghiệp sẽ ra sao với số văn bản khổng lồ này khi nhiều cơ quan sẽ được hợp nhất tới đây? 

Cách đây nhiều năm, khi làm việc với các bộ, ngành về cắt giảm điều kiện kinh doanh, cắt bỏ giấy phép con, tôi cảm nhận rất rõ sự chi phối của tư duy này trong việc xây dựng, ban hành các cơ chế, chính sách liên quan đến hoạt động của doanh nghiệp. Điều này dẫn đến tình trạng, mặc dù một số giấy phép đã được loại bỏ, nhưng lại xuất hiện những điều kiện mới với tên gọi khác, tạo ra một hệ thống pháp luật đầu tư kinh doanh phức tạp và đầy rẫy những ràng buộc. Tư duy này, thay vì tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp phát triển, lại tập trung vào việc kiểm soát và hạn chế, gây cản trở đáng kể cho sự năng động và sáng tạo của khu vực tư nhân. 

Tôi cho rằng, để mở đường “cao tốc” đưa kinh tế tư nhân trở thành một trong "3 chân kiềng" quan trọng góp phần hiện thực hóa khát vọng đất nước hùng cường, việc tinh giản bộ máy nhà nước phải đi kèm với việc tinh giản các quy định pháp luật. Đó là cuộc cách mạng góp phần tạo ra một hệ thống hiệu quả hơn. Do đó, phải mạnh dạn "đập bỏ" một nửa số luật hiện nay, chuyển đổi hệ thống pháp luật chồng chéo, không rõ ràng, không hiệu quả, không cụ thể, không minh bạch. Tuy không dễ dàng, song để cải cách hiệu quả, cần có sự thay đổi trong tư duy, tư duy phải thông thì hành động mới thông. Khi đó, các quy định pháp luật về kinh tế sẽ được thiết kế theo hướng quản lý theo mục tiêu, thay vì quy trình. 

PV: Thưa ông, việc rà soát và sàng lọc toàn bộ hệ thống văn bản pháp luật với khối lượng công việc khổng lồ như vậy, liệu có gây ra những trì trệ hay chậm trễ nào trong quá trình thực hiện các mục tiêu kinh tế quan trọng, đặc biệt là mục tiêu tăng trưởng đã đề ra cho năm 2025?  

TS. Nguyễn Đình Cung:  Năm 2025 sẽ là một năm rất vất vả, khó nhọc, đòi hỏi sự nỗ lực vượt bậc của bộ máy Nhà nước. Chỉ riêng việc hoàn thiện thể chế theo yêu cầu tháo gỡ điểm nghẽn, dù quan điểm rõ, nhưng làm thế nào, cách làm ra sao thì cần trách nhiệm, tinh thần dám nghĩ, dám làm của đội ngũ công chức, các cơ quan bộ, ngành. Nhất là trong năm nay, công tác sắp xếp, tinh gọn bộ máy của Chính phủ đang được thực hiện rất rốt ráo, quyết liệt, với những thay đổi mang tính cách mạng, có thể ảnh hưởng không nhỏ đến tốc độ công việc. 

Tuy nhiên, quan điểm của tôi là nếu các điểm nghẽn đã nhận diện không được tháo, sẽ không tạo ra được động lực, cơ hội phát triển, không tạo ra động lực để huy động nguồn lực và phát huy sức mạnh toàn dân tộc, phát huy sáng kiến… và không thể xóa đi vết hằn về niềm tin tương đối lớn trong bộ máy và người dân kinh doanh. Do đó, đây là cơ hội lịch sử không thể trì hoãn. 

Có thể nói, những cải cách thời gian vừa qua chủ yếu về phía thị trường, trong khi vai trò của Nhà nước chưa thay đổi nhiều. Nếu Nhà nước không thay đổi, thì thị trường sẽ không thể tiếp tục cải thiện được. Vì vậy, thay đổi tư duy, phương thức, công cụ quản lý Nhà nước; thay đổi cơ cấu tổ chức quản lý Nhà nước, năng lực của Nhà nước sẽ thúc đẩy thị trường phát triển. 

May mắn thay, những cam kết cải cách lần này được thực hiện với tốc độ rất nhanh, quyết liệt, dứt khoát từ trên xuống, trái ngược với sự chần chừ và do dự của các lần cải cách trước, mà Khoán 10 là một ví dụ. Tôi tin nền kinh tế Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên mới với tâm thế và cơ hội rất lớn cho giới đầu tư, kinh doanh hào hứng với cơ hội nâng hạng hiếm có, thành quả có thể nhìn thấy được, cảm nhận được, tính điếm được. 

PV: Vâng, dường như ông rất kỳ vọng ở doanh nghiệp tư nhân – lực lượng sẽ đóng vai trò lớn hơn nữa, quan trọng hơn nữa cho sự thịnh vượng của quốc gia. Nhưng đến nay lực lượng này mới đông về lượng nhưng vẫn yếu về chất? Theo đó, bên cạnh sự trợ lực từ Nhà nước, trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, kinh tế tư nhân Việt Nam cần những "vũ khí" gì để cạnh tranh sòng phẳng và vươn tầm khu vực, toàn cầu?  

TS. Nguyễn Đình Cung:  Chính các doanh nghiệp tư nhân, chứ không phải khu vực doanh nghiệp nhà nước đã tạo ra những dự án đột phá quan trọng về hạ tầng như đường cao tốc, hầm đường bộ lớn, sân bay quốc tế… và cả diện mạo của các đô thị hiện đại trên khắp cả nước. Lần này cũng vậy, tôi đặt nhiều kỳ vọng vào chính các doanh nghiệp này trong các dự án trọng điểm quốc gia, các dự án mang tầm vóc Việt Nam trong giai đoạn phát triển mới. 

Tất nhiên, bài toán đang rất khó, nhưng không thể có cơ hội nào lớn hơn với khu vực doanh nghiệp tư nhân như lúc này. Do đó, đầu tiên doanh nghiệp tư nhân Việt Nam cần trang bị cho mình năng lực đổi mới sáng tạo, bằng cách đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu và phát triển, ứng dụng công nghệ tiên tiến, tạo ra những sản phẩm và dịch vụ độc đáo, có giá trị gia tăng cao. Thống kê cho thấy khoảng 30% doanh thu của các doanh nghiệp dẫn đầu đến từ các hoạt động mới, sáng tạo. Do đó, các doanh nghiệp cần tích cực đầu tư vào các lĩnh vực mới, tìm kiếm khách hàng mới và mở rộng kênh bán hàng. 

Chẳng hạn, FPT đã phát triển các giải pháp AI ứng dụng trong nhiều lĩnh vực như y tế, giáo dục, và tài chính... Họ cũng đang tích cực tham gia vào việc xây dựng các thành phố thông minh tại Việt Nam và trên thế giới. Sự đầu tư vào công nghệ đã giúp FPT không chỉ mở rộng thị trường trong nước mà còn vươn ra quốc tế, trở thành đối tác của nhiều tập đoàn lớn trên thế giới. 

Thứ hai, năng lực quản trị hiện đại. Việc áp dụng các chuẩn mực quản trị quốc tế, nâng cao hiệu quả hoạt động, minh bạch hóa thông tin là yếu tố then chốt để xây dựng uy tín và thu hút đầu tư. Thứ ba, năng lực xây dựng thương hiệu. Trong một thị trường cạnh tranh khốc liệt, việc xây dựng thương hiệu mạnh, tạo dựng niềm tin với khách hàng là vô cùng quan trọng. Cuối cùng, trong kỷ nguyên toàn cầu hóa, việc xây dựng mạng lưới liên kết chặt chẽ và hợp tác hiệu quả là yếu tố sống còn để doanh nghiệp tư nhân Việt Nam có thể vươn ra thị trường quốc tế. Bằng cách tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu, kết nối với các đối tác chiến lược, và tận dụng tối đa lợi thế cạnh tranh của nhau, doanh nghiệp có thể mở rộng quy mô, nâng cao năng lực, tạo ra sức mạnh tổng hợp, từ đó khẳng định vị thế trên trường quốc tế. 

>> GS-TS. Vũ Minh Khương: TP.HCM cần học tập Singapore, đầu tư vài triệu USD hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân có thể thu về hàng tỷ USD