Làm quần quật vẫn nghèo: Đến bao giờ người lao động mới có lương đủ sống? 

Kinh tế Việt Nam liên tục ghi nhận mức tăng trưởng GDP  cao, với tốc độ trung bình đạt 6,5 - 7%/năm trong thập kỷ qua. Tuy nhiên, thu nhập thực tế của người lao động vẫn chưa theo kịp sự gia tăng của chi phí sinh hoạt. 

Báo cáo của Cục Thống kê năm 2024 cho thấy mức thu nhập bình quân của người lao động Việt Nam  chỉ đạt 7,7 triệu đồng/tháng, trong khi mức lương đủ sống tối thiểu được nhiều chuyên gia xác định phải vào khoảng 10,5 triệu đồng/tháng. Điều này đồng nghĩa với việc ngay cả những người có việc làm ổn định vẫn phải chật vật xoay xở từng đồng để trang trải cuộc sống. 

Trong bối cảnh này, mức lương tối thiểu hiện tại vẫn là một chủ đề gây tranh cãi. Theo quy định hiện hành, lương tối thiểu vùng cao nhất của Việt Nam (vùng 1) là 4,96 triệu đồng/tháng, thấp hơn nhiều so với nhu cầu thực tế. 

Theo đại biểu Quốc hội Nguyễn Thiện Nhân, một gia đình có hai người lao động và hai con cần ít nhất 21 triệu đồng/tháng để đảm bảo mức sống cơ bản, tức mỗi người lao động phải có thu nhập tối thiểu 10,5 triệu đồng/tháng. Như vậy, mức lương tối thiểu hiện nay chỉ đáp ứng khoảng 47% mức sống tối thiểu, gây ra áp lực lớn đối với hàng triệu lao động trên cả nước. 

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thiện Nhân. Ảnh: quochoi.vn.

Lương tối thiểu chưa theo kịp mức sống thực tế  

Theo Bộ luật Lao động Việt Nam, lương tối thiểu được thiết lập nhằm đảm bảo mức sống tối thiểu cho người lao động và gia đình họ. Tuy nhiên, tốc độ tăng lương tối thiểu trong những năm qua không theo kịp tốc độ gia tăng của chi phí sinh hoạt. Trong giai đoạn 2015 - 2020, lương tối thiểu vùng tăng trung bình 9%/năm, nhưng từ năm 2020 đến nay, mức tăng chỉ còn 5-6%/năm. Trong khi đó, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) và giá cả các dịch vụ thiết yếu như thực phẩm, nhà ở, y tế, giáo dục liên tục tăng mạnh, làm suy giảm giá trị thực của thu nhập người lao động. 

Khảo sát của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cho thấy mức lương trung bình của công nhân ngành dệt may  tại TP.HCM vào năm 2018 là khoảng 9 triệu đồng/tháng, gần gấp đôi mức lương tối thiểu thời điểm đó (3,98 triệu đồng/tháng). Tuy nhiên, sau 6 năm, lương tối thiểu vùng 1 chỉ tăng lên 4,96 triệu đồng, vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu sống cơ bản của người lao động. Điều này đồng nghĩa với việc hàng triệu lao động phải chấp nhận tăng ca liên tục, làm việc từ 10-12 giờ/ngày nhưng vẫn không có tích lũy, thậm chí còn mắc nợ để trang trải cuộc sống. 

Hơn nữa, mức lương tối thiểu hiện nay chưa tính đến các chi phí phát sinh ngoài nhu cầu cơ bản, chẳng hạn như tích lũy phòng ngừa rủi ro, mua sắm thiết yếu hoặc nâng cao chất lượng cuộc sống. Theo khảo sát của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, mức lương trung bình của người lao động trong ngành dệt may dao động từ 7,5 - 9 triệu đồng/tháng, nhưng vẫn chưa đủ để họ có một cuộc sống ổn định. 

Tăng lương có làm mất lợi thế cạnh tranh?  

Một số ý kiến lo ngại rằng nếu tăng lương tối thiểu quá nhanh, Việt Nam có thể mất lợi thế cạnh tranh trong thu hút đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, theo đại biểu Nguyễn Thiện Nhân, ngay cả khi lương tối thiểu tăng gấp đôi lên 10,5 triệu đồng/tháng, chi phí lao động của Việt Nam vẫn chỉ bằng 26% của Nhật Bản và 27% của Hàn Quốc. Bên cạnh đó, nghiên cứu kinh tế chỉ ra rằng một mức lương hợp lý không chỉ giúp đảm bảo đời sống người lao động mà còn tạo động lực tăng năng suất lao động, thúc đẩy tiêu dùng nội địa và kích thích tăng trưởng kinh tế. 

Thực tế, nhiều quốc gia phát triển đã chuyển đổi từ mô hình lương tối thiểu sang mô hình lương đủ sống  để đảm bảo sự bền vững của nền kinh tế. Chẳng hạn, ở Đức, Pháp, Úc hay Singapore, mức lương tối thiểu được điều chỉnh linh hoạt theo chu kỳ 12-24 tháng để đảm bảo thu nhập thực tế của người lao động không bị lạm phát bào mòn. Khi mức lương được nâng cao, người lao động có động lực làm việc hơn, giảm tỷ lệ nghỉ việc và nâng cao năng suất lao động, từ đó mang lại lợi ích tổng thể cho nền kinh tế. 

Giải pháp nào để đảm bảo lương đủ sống?  

Trước thực trạng mức lương tối thiểu chưa đủ sống, các chuyên gia đề xuất một số giải pháp nhằm cải thiện thu nhập cho người lao động. Trước hết, cần có lộ trình rõ ràng để chuyển từ lương tối thiểu sang lương đủ sống. Hội đồng Tiền lương Quốc gia cần xác định mức lương tối thiểu trên cơ sở các chỉ số kinh tế vĩ mô, bao gồm CPI, tốc độ tăng trưởng GDP, năng suất lao động và mức sống tối thiểu thực tế. Đồng thời, các địa phương có thể được trao quyền điều chỉnh mức lương tối thiểu theo điều kiện kinh tế - xã hội đặc thù thay vì áp dụng chung một mức cố định trên toàn quốc. 

Ngoài ra, cần liên kết lương với năng suất lao động. Theo GS.TS Giang Thanh Long, Đại học Kinh tế Quốc dân (NEU) nếu chỉ tăng lương mà không đi kèm với nâng cao năng suất lao động thì doanh nghiệp sẽ chịu áp lực tài chính lớn. Chính phủ cần khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào đào tạo kỹ năng và ứng dụng công nghệ để nâng cao hiệu suất sản xuất. Đồng thời, việc xác định lương đủ sống cần dựa trên phương pháp luận khoa học, tránh những bất cập hiện nay khi tính toán mức sống tối thiểu chỉ dựa vào tỷ lệ chi tiêu cho thực phẩm và hàng tiêu dùng. 

Hơn nữa, chính sách thuế thu nhập cá nhân cũng cần được cải cách để phù hợp với thực tế. Hiện nay, một người có thu nhập 15 triệu đồng/tháng vừa phải đóng thuế thu nhập cá nhân, vừa được xếp vào nhóm thu nhập thấp đủ điều kiện mua nhà ở xã hội. Điều này cho thấy sự chồng chéo trong chính sách thuế và cần được điều chỉnh để đảm bảo công bằng cho người lao động. 

Việc tăng lương để đảm bảo mức sống tối thiểu không chỉ là quyền lợi của người lao động mà còn là yếu tố quan trọng giúp phát triển kinh tế bền vững. Nếu không có sự thay đổi, câu hỏi "bao giờ có lương đủ sống?" vẫn sẽ còn là nỗi trăn trở dài lâu của hàng triệu lao động Việt Nam. 

>> Lương thấp, nhân sự ồ ạt nghỉ việc: Doanh nghiệp có mạnh tay tăng lương để giữ người?