‘Vua hài đất Bắc’ sở hữu một Bảo tàng Đạo Mẫu xây dựng từ 5 triệu viên ngói cổ, từng được báo chí quốc tế vinh danh
Công trình tâm huyết của nghệ sĩ Xuân Hinh không chỉ là nơi lưu giữ di sản, mà còn là biểu tượng sống động của tình yêu dành cho văn hóa truyền thống.
Ẩn mình giữa vườn cây trái lâu năm ở vùng ngoại thành Hà Nội, Bảo tàng Đạo Mẫu của nghệ sĩ Xuân Hinh không chỉ là công trình kiến trúc độc đáo, mà còn là biểu tượng của tình yêu văn hóa, nghệ thuật truyền thống Việt Nam. Được xây dựng bằng cả một đời tích góp, bảo tàng là minh chứng sống động cho nỗ lực gìn giữ và lan tỏa giá trị dân gian trong thời đại hiện đại.
Mới đây, “vua hài đất Bắc” Xuân Hinh đã đón tiếp ông Evangelos Kotsioris - giám tuyển lĩnh vực kiến trúc của Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại (MoMA, New York) tới tham quan không gian bảo tàng. Trong buổi trò chuyện kéo dài cả buổi chiều, hai bên đã bàn luận sôi nổi về mối quan hệ giữa kiến trúc đương đại với tín ngưỡng truyền thống và nghệ thuật dân gian. Sự hiện diện của một tên tuổi lớn trong giới bảo tàng thế giới là minh chứng cho sức hút và giá trị học thuật của công trình này, vốn được xây dựng không phải bởi một kiến trúc sư, mà bởi một nghệ sĩ sân khấu mang trong mình tình yêu sâu nặng với văn hóa dân tộc.
Nằm giữa khuôn viên rộng khoảng 5.000m2 tại xã Hiền Ninh, huyện Sóc Sơn (Hà Nội), bảo tàng được xây dựng hoàn toàn bằng hơn 5 triệu viên ngói cổ và 1 triệu viên gạch thất cổ mà nghệ sĩ Xuân Hinh miệt mài sưu tầm suốt gần một thập kỷ. Có những đêm, ông từ sân khấu đi thẳng tới tận các làng quê để kịp mua lại từng mẻ ngói cũ từ những ngôi nhà đang tháo dỡ. Từng viên gạch, từng chum sành, từng chi tiết kiến trúc đều được ông chọn lựa kỹ càng để gìn giữ “hồn cốt người Việt”.
Tổng thể công trình được thiết kế bởi kiến trúc sư Nguyễn Hà và ARB Architects, nổi bật với kết cấu gạch xếp lớp tạo nên vẻ đẹp vừa cổ kính vừa hiện đại. Những hàng tường ngói bao quanh cây cối 50 – 60 năm tuổi, những mái hiên thấp thoáng bóng tre, những lối đi lát gạch chỉn chu và hồ nước lớn có dự kiến thả thuyền quan họ... tất cả góp phần tạo nên một khung cảnh đậm chất Bắc Bộ. Xuân Hinh chia sẻ, ông mong muốn nơi này không chỉ là bảo tàng trưng bày mà còn là một “làng cổ” thu nhỏ, nơi nghệ thuật dân gian có thể được trình diễn sống động giữa thiên nhiên, bên tiếng chim hót và bóng râm dịu mát.
Bên trong công trình là nhiều không gian đặc biệt: một thư viện lớn lưu giữ sách, tranh, tài liệu cổ về tín ngưỡng và nghệ thuật truyền thống; các gian trưng bày nhạc cụ, trang phục, đạo cụ biểu diễn; và một khu riêng lưu giữ dấu ấn sân khấu của Xuân Hinh, nơi đặt các vật phẩm gắn liền với các vai diễn nổi tiếng như Cu Sứt, Người ngựa ngựa người…
“Tôi để ở một góc nhỏ thôi, như lời tri ân khán giả. Nhờ những vai diễn ấy, tôi mới có thể gom góp xây nên bảo tàng hôm nay”, ông xúc động chia sẻ.
Một không gian đặc biệt không thể không nhắc tới là gian thờ Mẫu, nơi tôn nghiêm thờ các vị Thánh, Quan, Chúa trong tín ngưỡng Đạo Mẫu của người Việt. Với Xuân Hinh, Đạo Mẫu không chỉ là tín ngưỡng, mà còn là mạch nguồn tâm linh bản địa. Ông từng nhiều năm tham gia hầu đồng, hát văn trong các lễ hội và nói rằng mình “ăn lộc của Mẫu”, nên giờ xây bảo tàng để “trả ơn”. Đạo Mẫu được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, nhờ vậy mà có thêm một không gian bảo tồn mang tính biểu tượng.
Không chỉ gây ấn tượng trong nước, Bảo tàng Đạo Mẫu còn lọt vào danh sách 14 công trình kiến trúc tiêu biểu thế giới năm 2023 do tạp chí Domus bình chọn, góp phần đưa tên tuổi Việt Nam ra với cộng đồng kiến trúc quốc tế. Kiến trúc sư Nguyễn Hà – người thiết kế bảo tàng – cũng được vinh danh là một trong những kiến trúc sư trẻ triển vọng toàn cầu.
Dù đã hoàn thiện phần lớn, nghệ sĩ Xuân Hinh cho biết ông vẫn chưa mở cửa chính thức cho khách tham quan vì muốn hoàn thiện thêm một số hạng mục, đặc biệt là không gian trải nghiệm nghệ thuật ngoài trời như biểu diễn hát chèo, quan họ trên thuyền. “Nếu làm được như vậy, đây sẽ không chỉ là một bảo tàng tĩnh, mà là một bảo tàng sống – nơi nghệ thuật dân gian được trình diễn, được cảm nhận đúng trong không gian nguyên bản của nó”, vị nghệ sĩ cho hay.
Ảnh: FBNV
