Xử lý sỡ hữu chéo ngân hàng: Khó càng thêm khó 

Khó "điểm mặt, chỉ tên"  

Tại các phiên họp Quốc hội vừa qua, thực trạng những cá nhân hay nhóm cổ đông chi phối các ngân hàng được nhiều đại biểu đưa ra thảo luận. 

Theo đó, ông Đặng Ngọc Huy (đại biểu Quốc hội đoàn Quảng Ngãi) cho rằng, ngoài câu chuyện của SCB - Vạn Thịnh Phát, còn có nhiều doanh nghiệp đứng sau ngân hàng. Nếu giám sát không chặt chẽ, các chủ sở hữu có thể chi phối dòng tiền chảy vào những dự án sân sau của mình. Do sự phức tạp trong mạng lưới quan hệ sở hữu giữa các ngân hàng, rủi ro khi xuất hiện rất dễ đưa đến hiệu ứng domino không chỉ trong hoạt động ngân hàng. 

Ông Trịnh Xuân An (đại biểu Quốc hội đoàn Đồng Nai) cho biết: “Sở hữu chéo thì ai cũng biết, cũng nhận ra được nhưng để nêu tên, chỉ mặt, định danh lại rất khó. Nếu đánh giá về sở hữu chéo hiện nay, có thể thấy là có sự lòng vòng, lắt léo trong hệ thống tín dụng của chúng ta”. 

Bên cạnh đó, một đại biểu Quốc hội khác là ông Hà Sỹ Đồng (đoàn Quảng Trị) cũng nhận định, tình trạng sở hữu chéo, thao túng, lợi ích nhóm, cho vay sân sau... trong lĩnh vực ngân hàng đang diễn biến phức tạp và đáng lo ngại. Nhiều ngân hàng thương mại cổ phần không hề mang đúng bản chất là “công ty đại chúng và niêm yết chứng khoán” như quy định pháp luật hiện hành, nhưng cơ quan quản lý chuyên ngành vẫn rất khó vạch tên, chỉ mặt. 

Vị đại biểu này cũng cho rằng, sở hữu chéo trong hệ thống ngân hàng cho thấy tính chất rất phức tạp, luôn tiềm ẩn rủi ro hệ thống. Ngoài ra là rủi ro thâu tóm, chi phối của nhóm cổ đông lớn và người có liên quan như việc ngân hàng mẹ, các công ty con, công ty liên kết cùng đầu tư vào một doanh nghiệp, sở hữu cổ phần chi phối hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại. 

Sở hữu chéo là vấn đề được nhiều đại biểu Quốc hội lo ngại.

Giải trình về vấn đề này, Phó Thủ tướng Lê Minh Khái cũng thừa nhận, trong sở hữu chéo, không chỉ sở hữu về vốn mà sở hữu về các hoạt động của ngân hàng như đầu tư, tín dụng, ví dụ như việc dành tín dụng cho những nhóm lợi ích có sở hữu chéo ngầm cũng rất nguy hiểm, sẽ làm méo mó các hoạt động kinh tế, không công khai, minh bạch và làm ảnh hưởng tới môi trường chung. 

Lại khó cả xử lý  

Sở hữu chéo, lợi ích nhóm tại các ngân hàng được đánh giá là khá phổ biến nhưng lại rất phức tạp, vì vậy không hề dễ dàng xử lý. Cụ thể, để ngăn chặn tình trạng sở hữu chéo trong ngân hàng, năm 2023, NHNN tập trung thanh tra việc chuyển nhượng cổ phần, cổ phiếu của các tổ chức tín dụng có thể dẫn đến việc thâu tóm, chi phối tổ chức tín dụng. 

Cùng với việc tập trung thanh tra chuyển nhượng cổ phiếu, cổ phần ngân hàng, NHNN đã đưa vào kế hoạch thanh tra năm 2023 việc cấp tín dụng đối với nhóm khách hàng lớn (tập trung tín dụng có liên quan đến lĩnh vực bất động sản, cổ đông lớn, người có liên quan của cổ đông lớn của tổ chức tín dụng…). 

"NHNN đã tích cực kiểm tra, thanh tra, xử lý việc sở hữu chéo. Hiện nay không còn trường hợp sở hữu chéo mà chúng ta phát hiện trên hồ sơ, sổ sách. Tuy nhiên, trong thực tế có thể đứng tên hộ, nhờ người khác", Phó thủ tướng Lê Minh Khái cho biết. Bên cạnh đó, vị lãnh đạo này cũng nhận định, phải có sự phối hợp, đánh giá giữa các cấp, đặc biệt là các cơ quan bảo vệ pháp luật trong quá trình xử lý sở hữu chéo. 

Tại Dự án Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi), để hạn chế sở hữu chéo, dự thảo luật điều chỉnh tỷ lệ sở hữu cổ phần của cổ đông là cá nhân, cổ đông là tổ chức, cổ đông và người có liên quan của cổ đông đó tương ứng từ không được vượt quá 5%, 15%, 20% xuống còn 3%, 10% và 15%. 

Theo TS. Lê Xuân Nghĩa - Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính tiền tệ quốc gia, các quy định về ngăn sở hữu chéo và tăng tính đại chúng của một ngân hàng trong dự thảo Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi) về cơ bản đáp ứng được thông lệ quốc tế. Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở các quy định này thì chưa đủ, do cấu trúc sở hữu ngân hàng ở nước ta quá phức tạp trong khi thanh tra, giám sát ở Việt Nam còn yếu. Trong khi đối tượng quản lý của NHNN chỉ là các tổ chức tín dụng. Vì vậy, việc sở hữu chéo giữa các công ty trong lĩnh vực khác, NHNN không có thông tin cũng như không có công cụ để kiểm soát. 

Giải pháp thời gian tới, Phó thủ tướng Lê Minh Khái nêu, thứ nhất là hoàn thiện về cơ chế, chính sách. Giải pháp thứ hai Phó thủ tướng nêu là phải tăng cường cơ quan thanh tra, kiểm tra, giám sát. Cơ quan này phải hoạt động độc lập, phải đủ năng lực và cũng phải triển khai hoạt động thanh tra hết sức hiệu lực, hiệu quả, hết sức trọng tâm, trọng điểm. 

Tiếp theo, Phó thủ tướng cho rằng hệ thống kiểm toán nội bộ phải tự phát hiện ra cho vay lệch chuẩn thì phải xử lý kịp thời trong nội bộ của ngân hàng và NHNN xem các cơ quan kiểm tra, kiểm soát nội bộ là một cánh tay nối dài của thanh tra NHNN để xử lý.