Việt Nam chính thức có thêm một Di tích Quốc gia đặc biệt: Là quần thể tháp Chăm hơn nghìn năm tuổi tọa lạc tại thành phố 'thiên đường' biển
Đây là một trong năm địa điểm được xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt (đợt 17, năm 2025).
Chính thức được xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt
Theo Quyết định số 152, ban hành ngày 17/1/2025 bởi Phó Thủ tướng Lê Thành Long, Tháp Bà Ponagar chính thức được công nhận là Di tích Quốc gia đặc biệt . Thông tin này được ông Lê Văn Hoa, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Khánh Hòa, công bố vào ngày 19/1. Đây là dấu mốc quan trọng đối với việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Chăm Pa.
Bên cạnh Tháp Bà Ponagar , trong đợt xếp hạng lần thứ 17 năm 2025, 4 di tích khác trên cả nước cũng được vinh danh, bao gồm: Chùa Bối Khê (Hà Nội), Đền Xám (Nam Định), Cụm di tích liên quan đến nhà Mạc tại Dương Kinh (Hải Phòng) và Cụm di tích Từ Lương Xâm - Căn cứ bản doanh của Ngô Quyền năm 938 (Hải Phòng).
Nằm tại phường Vĩnh Phước, TP Nha Trang, Tháp Bà Ponagar đã được xếp hạng Di tích Quốc gia từ năm 1979. Công trình này được người Chăm xây dựng trên đồi Cù Lao từ thế kỷ VIII đến thế kỷ XIII, thờ Nữ thần Ponagar - Mẹ Xứ sở của người Chăm. Ban đầu, quần thể kiến trúc bao gồm tháp cổng, Mandapa (nhà khách), và khu đền tháp. Hiện nay, khu di tích vẫn bảo tồn được 5 công trình kiến trúc thuộc Mandapa và khu đền tháp.
Mandapa của Tháp Bà Ponagar gây ấn tượng với bốn hàng cột lớn hình bát giác được xây bằng gạch nung, thể hiện kỹ thuật kiến trúc độc đáo của người Chăm. Khu đền tháp bao gồm bốn tháp chính: Tháp Đông Bắc (Tháp Chính), cao 23m, là nơi thờ Nữ thần Ponagar. Tháp Nam (Tháp Ông), cao 18m, thờ chồng của Thiên Y A Na Thánh Mẫu theo truyền thuyết Việt. Tháp Đông Nam (Tháp Ông Bà Tiều), cao 7,1m, thờ cha mẹ nuôi của Thiên Y A Na Thánh Mẫu. Tháp Tây Bắc (Tháp Cô, Cậu), cao 9m, thờ thần Ganesha, mà theo truyền thuyết Việt là con của Thiên Y A Na Thánh Mẫu.
Tháp Bà Ponagar không chỉ gây ấn tượng bởi kiến trúc độc đáo mà còn minh chứng cho kỹ thuật xây dựng và chế tác gạch nung đỉnh cao của người Chăm cổ, vốn vẫn còn nhiều bí ẩn chưa được giải mã. Ngoài ra, khu di tích còn lưu giữ nhiều bia ký cổ, cung cấp tư liệu quý giá về lịch sử và văn hóa vùng đất này.
Theo ông Lê Văn Hoa, việc công nhận Tháp Bà Ponagar là Di tích Quốc gia đặc biệt không chỉ nâng tầm giá trị của di tích trong hệ thống di sản văn hóa Việt Nam mà còn mở ra nhiều cơ hội cho công tác bảo tồn, tôn tạo và quảng bá giá trị văn hóa. Danh hiệu này cũng sẽ thúc đẩy mạnh mẽ việc thu hút khách du lịch trong và ngoài nước đến khám phá văn hóa Chăm Pa.
Với danh hiệu mới, Tháp Bà Ponagar được kỳ vọng trở thành điểm đến hấp dẫn, góp phần đưa du lịch Khánh Hòa phát triển hơn nữa, đồng thời lan tỏa giá trị độc đáo của văn hóa Chăm đến với thế giới.
Tháp Chăm hơn nghìn năm tuổi, ai tới Nha Trang cũng phải ghé
Tháp Chăm cổ kính hơn ngàn năm, với các họa tiết trang trí tinh xảo từ đá và gốm, là điểm đến không thể bỏ qua của bất kỳ ai đến Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa. Tháp Bà Ponagar, hay còn gọi là Tháp Bà, tọa lạc trên đồi Cù Lao, bên dòng sông Cái, tại TP Nha Trang.
Tháp Bà Ponagar là một phần của quần thể tháp Chăm, được xây dựng từ thế kỷ VIII đến thế kỷ XIII. Tháp được dựng lên để thờ nữ thần Ponagar, người được coi là Mẹ xứ sở của người Chăm. Công trình này có vai trò rất quan trọng trong đời sống tinh thần và tín ngưỡng của dân tộc Chăm. Vào năm 1653, khi người Việt đến cư trú tại vùng đất dinh Thái Khang (nay là tỉnh Khánh Hòa), họ đã tiếp nhận văn hóa Chăm và coi nữ thần Ponagar là vị Thánh Mẫu Thiên Y A Na trong tín ngưỡng của mình. Thiên Y A Na Thánh Mẫu được cho là vị tiên giáng trần, có công dạy dân trồng lúa, dệt vải, nuôi tằm,...
Tháp Bà Ponagar bao gồm ba khu chính: Tháp cổng, Mandapa và khu đền tháp. Qua nhiều năm, khu di tích hiện còn lại năm công trình kiến trúc, phân bố chủ yếu ở hai khu vực Mandapa (khu tiền đình, nơi chuẩn bị lễ vật) và khu đền tháp. Khu Mandapa có bốn hàng cột lớn làm bằng gạch nung, với 10 cột lớn ở trong và 12 cột nhỏ ở ngoài, dùng làm nơi chờ trước khi vào tháp trong các nghi lễ quan trọng của cộng đồng Chăm Pa xưa.
Khu đền tháp được xây dựng ở vị trí cao nhất trên đỉnh đồi Cù Lao, bao gồm bốn tháp xây bằng gạch theo kiểu kiến trúc Chăm. Tháp có cấu trúc rỗng và hướng cửa về phía Đông. Tháp Chính cao khoảng 23m, thờ nữ thần Ponagar, được xem là trung tâm của quần thể. Tháp có bốn tầng, mỗi tầng đều có cửa, và xung quanh là các tượng thần và các họa tiết chạm nổi. Ngoài ra, trên thân tháp còn có những bức phù điêu thể hiện các tiên nữ, linh vật, và các loài động vật như ngỗng, dê, voi,… Cửa tháp có phù điêu thần Shiva, một trong những vị thần quan trọng trong tín ngưỡng Ấn Độ giáo.
Tượng nữ thần Ponagar tại tháp là một kiệt tác điêu khắc của nền văn hóa Chămpa, với sự kết hợp hoàn hảo giữa kỹ thuật chạm nổi và tượng tròn. Ba tháp còn lại thờ các vị thần trong tín ngưỡng Ấn Độ giáo: tháp Nam thờ thần Shiva, tháp Đông Nam thờ thần Skandha, và tháp Tây Bắc thờ thần Ganesa, hai con trai của thần Shiva. Trong quần thể còn lưu giữ nhiều bia đá ghi lại những lời ca ngợi nữ thần Ponagar và các công trình cúng dường xây dựng tháp.
Tháp Bà Ponagar là một quần thể kiến trúc độc đáo và đặc sắc của người Chăm. Năm 1979, công trình này được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận là Di tích Lịch sử cấp Quốc gia. Đây là một trong những cụm tháp Chăm lớn nhất còn lại ở miền Trung và hiện đang được bảo tồn.
Di tích Tháp Bà Ponagar không chỉ thu hút người dân địa phương mà còn là điểm đến nổi tiếng của du khách trong và ngoài nước khi đến Nha Trang. Tại đây, du khách có thể chiêm ngưỡng những công trình kiến trúc cổ xưa và tìm hiểu về đời sống tâm linh, văn hóa của người Chăm. Hàng năm, vào dịp 20-23 tháng 3 âm lịch, lễ hội Tháp Bà Ponagar được tổ chức, đây cũng là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Vào những dịp này, du khách còn được thưởng thức các tiết mục nghệ thuật Chăm đặc sắc.
Theo Trung tâm Bảo tồn Di tích tỉnh Khánh Hòa, Tháp Bà Ponagar đón khoảng 3.000 đến 4.000 du khách mỗi ngày, là một trong những điểm tham quan nổi bật ở Nha Trang.
Nha Trang, thành phố biển nằm ở trung tâm tỉnh Khánh Hòa, từ lâu đã trở thành một trong những điểm đến du lịch hấp dẫn nhất Việt Nam. Với những bãi biển tuyệt đẹp, vịnh biển thơ mộng và các hòn đảo lớn nhỏ do thiên nhiên ưu ái ban tặng, Nha Trang còn nổi bật nhờ các danh lam thắng cảnh, điểm vui chơi, tham quan và hệ thống cơ sở nghỉ dưỡng phong phú.
